Ook bij blikjes leidt statiegeld tot minder zwerfafval. ‘We hadden dit veel eerder moeten doen’

Dit hadden we veel eerder moeten doen, zeggen ervaren afvalrapers. De invoering van 15 cent statiegeld op blikjes zorgt volgens hen voor een halvering van het aandeel blikjes in het zwerfafval, en waarschijnlijk nog meer. Of de inzamelingsplicht vanaf 1 april genoeg bijdraagt aan recycling van materialen moet nog blijken. Het systeem hapert wel.

“Vóór 1 april raapte ik gemiddeld ruim zeshonderd blikjes per maand. Dat was al zo sinds 2013. In mei 2023 tot nog toe: 247. Ik kom deze maand waarschijnlijk uit op iets meer dan driehonderd”, vertelt Henk Tetteroo. Alles wat deze ‘afvalpakker’ uit Delft aan afval vindt, registreert hij nauwgezet in zijn persoonlijke duurzame jaarverslagen.

Verrassend is het statiegeldeffect op zwerfafval niet. De heffing van 15 cent statiegeld op kleine flesjes zorgde twee jaar geleden al voor een grote afname van die flesjes op straat, in parken en bossen. “Maar dit gaat sneller dan verwacht, sneller dan met de flesjes”, constateert Zwerfinator Dirk Groot. “Rapen wordt financieel interessanter omdat er meer blikjes op straat liggen. Dat kennen we al uit Duitsland.”

Veel oud blik zonder statiegeld

De Zwerfinator onderzoekt voor diverse gemeenten de samenstelling van zwerfafval op vaste routes en levert data over door hem gevonden drankverpakkingen aan Rijkswaterstaat. In juli brengt hij zijn eerste rapportage uit sinds de invoering van statiegeld op blikjes.

“Ik ben nu bezig met het jaarlijkse onderzoek in Purmerend, de meest zuivere vergelijking die ik kan maken. Inmiddels twee wijken gedaan. Over een afstand van 43 kilometer vond ik deze maand 62 procent minder blikjes dan gemiddeld in de afgelopen drie jaar. En daar zit nog een hoop oud blik bij, waarop geen statiegeld zit.”

Afvalrapers zijn de kanaries in de kolenmijn, zegt directeur Rob Buurman van Recycling Netwerk Benelux. “Maar een grotere daling van de hoeveelheid zwerfafval betekent nog niet dat het systeem goed werkt. Bij de plastic flesjes leidt statiegeld tot ongeveer 70 procent reductie in de innamegraad. Dat is nog niet genoeg, de doelstelling is 90 procent.”

Groot verwacht een snellere vermindering van blikjes dan van flesjes, omdat niet op alle flesjes statiegeld zit. Binnenkort is dat bij blikjes wel zo.

Geen vliegende start door laag statiegeld

Door een te lage inname komt ook te weinig materiaal beschikbaar voor recycling en gaat er te veel in de afvalverbrandingsoven, legt Buurman uit. “Het systeem is niet goed genoeg, want het statiegeld is te laag. In Duitsland ligt het op 25 cent, dat was hier ook beter geweest. In een goed systeem krijgt de consument zijn geld terug en haal je de doelstellingen van een circulaire economie. Nu maken we geen vliegende start.”

Wel wordt de openbare ruimte er, wat zwerfafval betreft, veel schoner op, stelt Tetteroo vast. “Iets om heel blij mee te zijn. Vraag is dan waarom invoering van statiegeld op wegwerpverpakkingen zo lang op zich heeft laten wachten, sinds de eerste motie hierover van CDA-Kamerlid Ad Lansink in 1991. De les voor de landelijke politiek is wat mij betreft: luister niet te veel naar het bedrijfsleven.”

Platgereden flesjes worden niet langer ingenomen

Vooral de supermarkten hebben de invoering van statiegeld lang getraineerd. Een uitspraak van de Raad van State gaf het bedrijfsleven begin dit jaar drie maanden extra tijd om een innamesysteem op te zetten. Maar dat systeem werkt nog niet goed, constateert Groot. Er zijn nog niet overal innamepunten. “En voorheen kon je platgereden flesjes nog wel kwijt aan de klantenbalie, maar dat kan bijna nergens meer. Hetzelfde geldt voor flink gedeukte blikjes, zo blijkt uit ons meldpunt blikschade. Blijkbaar zijn de instructies: we nemen dit niet in.”

Volgens woordvoerder Miranda Boer van het Afvalfonds Verpakkingen loopt de inname van blikjes naar verwachting. “We voeren een campagne om mensen erop attent te maken dat ze blikjes niet plat moeten trappen. Maar de machines accepteren een blikje dat een beetje gedeukt is meestal ook wel.” Cijfers over de inname heeft het Afvalfonds nog niet, die komen pas deze zomer.

Lees ook:

Inspectie legt Heineken dwangsom op van maximaal 1 miljoen euro om statiegeld op blikjes

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) legt een last onder dwangsom van maximaal 1 miljoen euro op aan brouwer Heineken vanwege het niet naleven van de regels rondom statiegeld.

Blikjes zijn eindelijk geld waard. Ook statiegeld op deze verpakkingen vanaf 1 april

Vanaf 1 april kunnen blikjes worden ingeruild voor statiegeld op meer dan 17.000 plekken in Nederland.

Meer prullenbakken op straat? Nee, minder en kleinere verpakkingen

Met steeds meer consumptie onderweg, groeit ook de berg afval. Zwerfinator Dirk Groot en Plastic Soup Surfer Merijn Tinga pleiten voor maatregelen aan de hand van de ‘afdankmatrix’.