Ooit was Extinction Rebellion radicaal, maar het wordt in rap tempo salonfähig

“Je voelt meteen aan wie er gaat demonstreren”, zegt strafrechtadvocate Bénédicte Ficq. Ze doelt op de bezetting van de A12, zaterdagmiddag in Den Haag. Ficq doet weer mee. Ze werpt zich sinds kort op als boegbeeld van klimaatbeweging Extinction Rebellion (XR).

Op het station pik je volgens haar de ‘vredelievende, aardige, geweldloze mensen’ er meteen uit. Die wandelen in groepjes naar de snelweg, zegt Ficq in een XR-promotiefilmpje, om zaterdag collectief de boel te blokkeren. Tot de politie ze wegstuurt of arresteert. Een boete of strafblad hoeven deelnemers volgens Ficq niet te vrezen. Het demonstratierecht zou genoeg ruimte bieden.

Burgers en bedrijven betuigen hun steun

Niets geks aan, wil de topadvocate graag uitdragen, om samen op de snelweg te zitten voor het klimaat. Zo langzamerhand blijkt die opvatting maatschappelijk breder post te vatten. De klimaatproblematiek is zo urgent en bedreigend voor het leven op aarde dat steeds meer burgers én bedrijven XR steun betuigen.

Stop fossiele subsidies, is de hoofdeis. Die krijgt inmiddels steun van 130 maatschappelijke organisaties, waaronder Urgenda, Pax en vakbond FNV, die deze week een brandbrief hierover aan het kabinet stuurden. Ook financiële instellingen ondertekenden, zoals pensioenfondsen ABP en PME en ASN Bank. Al die sympathisanten schuiven niet aan op de A12. Maar dat zij steun uitspreken voor de naar verwachting bijna drieduizend XR-activisten die dat wel doen, is veelzeggend.

Rellen of excessen blijven uit

Toen de XR-beweging in 2019 na wegblokkades in hartje Londen overwaaide naar Nederland, had de groep in brede lagen van de bevolking vooral een imago van radicale groene activisten. Hoewel rechtse politieke partijen en organisaties nog steeds ijveren voor een harde aanpak van de klimaatactivisten, ontspruit er maatschappelijk begrip. Tekenend is het besluit deze week van een breed collectief van Groene Kerken dat zich aansluit bij XR. De kerken roepen niet op om ook op het asfalt te gaan zitten, wel om boven de weg mee te doen aan de ‘steundemonstratie’.

Wat bijdraagt aan de acceptatie van de acties, die geweldloos maar wel ‘burgerlijk ongehoorzaam’ zijn, is dat rellen of excessen uitblijven bij XR. Op wat ophef na, zoals na het bekladden van een herdenkingsmonument voor de Dakota-ramp in Haarlem met de leus ‘Tata dicht nu’ en kritiek op (graffiti)schade aan gebouwen, verlopen de demonstraties meestal netjes. Dat wil zeggen: XR-activisten overtreden bewust de wet, zoals bij de bezetting van vliegvelden voor privéjets, maar zonder ongeregeldheden.

Dat mag bijzonder heten. Want de organisatie, die wereldwijd actief is, heeft geen leiding. Iedereen kan zich dus aansluiten of een groep beginnen, zoals Scientists Rebellion, en uit naam van XR klimaatacties uitvoeren. Dat is een risico, zou je zeggen. Wie te ver gaat, geeft de hele beweging een slechte naam. Wat helpt is dat XR nieuwkomers in lokale groepen verwelkomt en thuis maakt in de spelregels. Geweldloosheid en respect voor anderen staan centraal.

Niet op treinen klimmen

Die grondhouding maakt dat, behalve Ficq, veel meer publieke figuren zich senang voelen bij XR. Actrice Carice van Houten doet sinds kort mee. Over de grens zijn actrice Emma Thompson, schrijver Philip Pullman en acteur Benedict Cumberbatch bekende aanhangers, om er een paar te noemen.

Gaan XR-leden te ver, dan kan een corrigerend mechanisme optreden. Dat bleek uit de documentaire Rebellion, die het prille begin van de beweging onder oprichter Roger Hallam in het Verenigd Koninkrijk toont. Activisten klommen namens XR op een druk metrostation bovenop de trein. De beweging keurde dit af.

Invallen in huizen van klimaatactivisten

Politie en justitie zoeken nog naar een houding jegens XR en aanverwante groeperingen, zoals Letzte Generation en Just Stop Oil. Meer dan vierhonderd wetenschappers publiceerden deze week een open brief aan regeringen met de oproep klimaatprotesten niet te criminaliseren. In het VK bijvoorbeeld moeten tweeduizend rebellen voor de rechter verschijnen en zijn de demonstratieregels aangescherpt. In Duitsland viel de politie deze week huizen van klimaatactivisten binnen.

Nederlandse activisten zijn eerder dit jaar van hun bed gelicht en verhoord vanwege hun oproep de A12 te blokkeren. Een aantal kreeg een gebiedsverbod, dat deze week door de rechtbank ongegrond is verklaard.

De politie kijkt het doorgaans even aan, zeker bij ludieke acties zoals XR-leden die discodansen. Tijdens blokkades zoals op de A12 volgt na waarschuwingen de hardere aanpak. Activisten worden weggesleept, aangehouden en vastgezet. De inlichtingendienst ziet geen gevaar. Van klimaatactivisten gaat geen ‘extremistische dreiging’ uit, volgens het laatste jaarverslag van de AIVD.

Lees ook:

‘Stop fossiele subsidies’, roept XR. Maar hoe uitvoerbaar is dat?

Grote bedrijven betalen veel minder energiebelasting dan burgers. Waarom? Kan dat niet anders? En wat gebeurt er dan?

Hoe de groene opstand van Extinction Rebellion begon

De leden van Extinction Rebellion overtreden expres de wet om aandacht te eisen voor de klimaatcrisis. De film Rebellion laat zien hoe de beweging begon: met trots en volharding bij de grondleggers, maar ook teleurstelling.

Advocaat Bénédicte Ficq (65) is nu lid van Extinction Rebellion: ‘Ik vind het debiel als mensen niet in actie komen’

Topadvocaat Bénédicte Ficq, bekend van haar strijd tegen de tabaksindustrie en Tata Steel, is lid geworden van Extinction Rebellion. ‘Het is de hoogste tijd om ons uit te spreken tegen alle vervuiling.’