Oog in oog staan met een uitgestorven neushoorn? In Kerkrade kan het

Kling-tingeling. Zacht gerinkel, als nagels op wijnglazen, klinkt door de open ruimte. Het geluid komt uit een stuk of tien grote gloeilampen. Ze hangen bij elkaar, aan lange snoeren vanuit het plafond van de expositiehal. Krijg nou wat: er zitten beetjes opgesloten in de gloeilampen. Vlinders, libellen, motten. Geruststelling: ze zijn nep. Het zijn metalen replica’s van echte insecten, ze fladderen mechanisch.

Dit kunstwerk, ‘Curiosity Cloud’ geheten, is eigenlijk wel een aardige samenvatting van de hele expositie in het Cube designmuseum in Kerkrade. Een deel van de nagemaakte insecten leeft nog in het wild, soms zijn ze pas net ontdekt. Maar velen zijn bedreigd, een ander deel van de getoonde beestjes is al uitgestorven. In een platte kast liggen alle namaakinsecten, in prachtige, onder een glazen plaat uitgestald. Hieruit spreekt hoe kwetsbaar de balans is, als het om behoud van natuurschoon gaat. Dat is hét thema van Nature, die verdeeld is over drie verdiepingen van het moderne museum.

Gegrom, gesnuif en gesmak klinkt uit de hoek van de middelste zaal. Wie achter het scherm spiekt, komt oog in oog te staan met een neushoorn. Hij oogt levensecht, op een muurvullend videoscherm. Hij draait wat rond, stamt met zijn kolossale poten. Hij kijkt je recht aan. “Kijk maar goed”, zegt de suppoost van het museum. “Dit ga je nooit meer meemaken.” Dit is een virtuele replica van de noordelijke witte neushoorn, waarvan het laatste mannetje eind 2018 uitstierf. ‘The Subsitute’, heet het kunstwerk, het vervangende exemplaar. Oog in oog staan met deze uitgestorven neushoorn is indrukwekkend, maar het stemt ook wel droef.

Opborrelende treurnis is snel weg. Het gros van de kunst- en designstukken stemt juist hoopvol en vrolijk. Er hangen fraaie jurken, helemaal gemaakt van natuurlijke en biologische materialen. Een doorschijnende regenjas, door ontwerper Charlotte McCurdy gemaakt van plastic uit algen, trekt de aandacht. Net als een zwart capuchonpak met sierlijke witte stiksels, gemaakt van biologisch katoen. Designer Jae Rhim bedacht hem als alternatief voor een lijkkist (of crematie). De stiksels stimuleren paddenstoelengroei. Wie in dit pak een laatste rustplaats vindt helpt de natuur, bedacht Rhim.

In de expositiehal staat een grijzen bakstenen muurtje. Dit zijn stenen van ‘bio-cement’, leert de bezoekers uit het boekje van de tentoonstelling, of uit het oortje van de audiotour. Die moet een alternatief worden voor gewone bakstenen, die energie vreten bij de productie. De ontwerpers van het ‘bio-cement’ proberen voor hun productieproces te leren zeeschelpen en koraal, die onder water op natuurlijke wijze hard materiaal opleveren. De expositie barst van dit soort innovatieve, milieuvriendelijke vondsten. Bezoekers kunnen turen naar modellen van ecologische bouwwerken, vol begroeiing van planten en bomen.

In de meeste gebruikte ontwerpen, van een blauwe autoband tot bloemvazen, voeren organische vormen de boventoon. Aan de muur hangen sculpturen die lijken op schildpadhuiden. Wie beter kijkt ziet dat ze gemaakt zijn van textiel, biologisch. Zelfs een helderblauwe autoband van Michelin, gemaakt met een 3D-printer, ontleent zijn structuur aan het koraalrif op de zeebodem. Het past bij de duurzame kant die het opgaat in de transportwereld, volgens de bedenkers. Het verkeer van de toekomst is vrij van vuile stoffen. Het toppunt van optimisme op de expositie, waar ruim 63 internationale topdesigners hun werk tonen, is misschien wel het werk van de Indiase Anirudt Sharma. Hij stelt flesjes met waterbestendige inkt tentoon, die gemaakt is van vuile uitstoot die uit de uitlaat van auto’s komt.

“De optimistische boodschap is een bewuste keuze”, zegt Gène Bertrand, curator bij Cube. De expositie moet natuurproblematiek aankaarten, zegt hij, maar bezoekers niet deprimeren. “Er gebeurt veel goeds voor duurzaamheid, zeker in het design.” Zwartgallige kunstwerken zoals op de expositie ‘Broken Nature’ in Milaan dit jaar en tijdens de afgelopen Biënnale in Venetië zijn belangrijk, maar de kunstwereld moet en kan ook antwoorden bieden op de ecologische problemen, vindt Bertrand.

Tegen alle ‘groene’, slimme ontwerpen in Kerkrade bieden enkele kunstwerken scherp tegenwicht. Zoals de neushoorn en de nepinsecten. Die rukken bezoekers los uit het optimistische toekomstbeeld. Hup, even terug naar de natuur- en klimaatzorgen anno nu. Daarbij springt een foto het meest in het oog. Op het kunstwerk van de Mexicaan Jorge Gamboa zien we een ijsberg, glinsterend in de zon. De top steekt uit boven het wateroppervlak, de rest is te zien onder de zeespiegel. Wie goed kijkt ziet dat een gat onderaan de ijsberg een handgreep is. Dit is geen foto van een grote ijsberg, maar van een kleine plastic tas, die rondslingert in zee.

Nature is te bezoeken tot 19 januari 2020. Meer info: cubedesignmuseum.nl

In Kerkrade én New York

De tentoonstelling ‘Nature’ loopt gelijktijdig ook in het Cooper Hewitt designmuseum in New York. Vrijwel al het getoonde design is hetzelfde. “Kerkrade en New York, daar lachen mensen soms om”, zegt curator Gène Bertrand, betrokken bij de samenstelling in Limburg. Onterecht, zegt hij. Want het Cube designmuseum in Kerkrade, geopend in 2015, staat hoog aangeschreven in de designwereld. “En binnen een reisafstand van één uur wonen 6 miljoen potentiële bezoekers.”

De regio Kerkrade heeft deels nog last van een imagoprobleem uit het verleden, als steenkoolstreek. “Terwijl we moderniseren en écht wat te bieden hebben.” De curator hoopt 30.000 bezoekers te trekken, ook uit Duitsland.

Circulaire expositie

Bezoekers mogen sommige kunstwerken aanraken. Veel van het design is wel kwetsbaar, daar mag je niet met je neus bovenop staan. Maar er staan in Cube geen hekjes om bezoekers op gepaste afstand te houden. Een dikke klos touw slingert over de vloer, niemand die zo brutaal is daar overheen te hoppen. Plakken gedroogd rivierklei uit de Maas, lokaal papierpulp, steenkolen, gerecycled metaal en klossen wol zijn gebruikt voor de aankleding en inrichting. “We doen het helemaal circulair”, zegt curator Bertrand. “Alle gebruikte materialen gaan terug naar de plek van herkomst.” De CO2-uitstoot van lichten en energie compenseert het museum met CO2-credits.

Lees ook:
Kunstenaars schetsen op de Biënnale van Venetië inktzwarte scenario’s voor de toekomst van de aarde en mensheid

Stijgende zeespiegels, uitgestorven dieren, spooksteden, vervuilde oceanen en het wrak van een vluchtelingenschip. Kunstenaars schetsten op de Biënnale van Venetië inktzwarte scenario’s voor de toekomst van de aarde en mensheid.