Onrust over het klimaat voorkomen? Maak het klimaatbeleid rechtvaardig, stelt adviesraad

Er is veel te weinig aandacht voor de vraag of klimaatbeleid rechtvaardig is. Dat moet anders, stelt de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in een nieuw rapport. Voor het draagvlak onder burgers voor het klimaatbeleid, waar miljarden euro’s mee gemoeid zijn, is dat essentieel.

Nu is er eerst onrust nodig, ziet de raad. Zoals over de ‘Tesla-subsidie’, een bijdrage voor de aanschaf van een elektrische auto. Alleen de rijken profiteren daarvan, is de kritiek. Er kunnen goede redenen voor zo’n subsidie zijn, maar de afwegingen zijn vaak niet duidelijk, constateert de WRR.

Al het klimaatbeleid zou daarom vooraf getoetst moeten worden op rechtvaardigheid. Een onafhankelijke instantie, zoals de Raad van State, zou dat in de gaten moeten houden. Het is aan de politiek om vervolgens een keuze te maken en die uit te leggen. Het rapport met dit advies gaat donderdag naar het kabinet.

Of de politiek en beleidsmakers wel op zo’n extra stap zitten te wachten, is de vraag. De raad is daar optimistisch over. “Ze zullen eerder glimlachen dan zuchten”, verwacht WRR-onderzoeker Gijsbert Werner. “Het kost misschien een paar maanden extra. Maar uiteindelijk zal het juist het klimaatbeleid versnellen. Anders krijg je telkens ophef achteraf. Dat zie je aan de gele hesjes in Frankrijk, burgers die protesteerden tegen hogere prijzen voor autobrandstoffen. Klimaatbeleid wordt juist sterker en robuuster als je rekening houdt met rechtvaardigheid.”

Eerlijke verdeling van de kosten

De verdelingsprincipes achter klimaatmaatregelen verschillen nogal, zo heeft de raad in kaart gebracht. De ene keer is het ‘de vervuiler betaalt’, de andere keer ‘het meeste effect tegen de laagste kosten’, dan weer ‘de verduurzamer profiteert’.

Neem de subsidie om het huis te verduurzamen. Burgers kunnen met hulp van de overheid de vloer isoleren of een warmtepomp aanschaffen. ‘De verduurzamer profiteert’, is hier het uitgangspunt. Maar bewoners van huurhuizen hebben hier niets aan. Als de overheid hier het principe ‘meeste effect tegen de laagste kosten’ zou hanteren, dan zou juist een regeling voor de slechtst geïsoleerde huizen – vaak huur – uit de bus komen. Van zo’n aanpak profiteren lage inkomens meer.

“De afwegingen van de overheid zijn meestal impliciet”, constateert raadslid Suzanne Hulscher. “Het kan de discussie enorm helpen als die vooraf helder zijn. Dan kun je beter bekijken welke verdeling van de kosten eerlijk is. Of beter uitleggen waarom je een bepaalde maatregel neemt. Dan zullen mensen die ook eerder accepteren, ook als ze er zelf niet van profiteren.”

Een ander voorbeeld is de verduurzaming van de industrie. Die pakt door de regelingen voor schone energie nu zo uit dat het midden- en klein bedrijf het geld opbrengt waarmee grote bedrijven kunnen vergroenen. Of kijk naar de bescherming tegen het stijgende zeewater. Inwoners van Zeeland dragen via hun waterschap relatief veel bij aan waterveiligheid omdat die provincie dun bevolkt is, maar wel veel maatregelen moet treffen tegen het stijgende water.

Het maatschappelijk debat zal alleen maar aanwakkeren

De vraag of dit soort uitkomsten rechtvaardig zijn en in de toekomst houdbaar, komt nu te weinig aan bod. “Burgers vinden dat wel belangrijk”, zegt onderzoeker Werner. “Uit onderzoek dat we gedaan hebben, blijkt dat mensen liever een rechtvaardig klimaatbeleid hebben, dan beleid dat de uitstoot maximaal vermindert. Liever eerlijk dan wat het beste werkt, simpel gezegd.”

Ruim driekwart van de burgers vindt dat de kosten van klimaatbeleid zo rechtvaardig mogelijk verdeeld moeten worden. Ongeveer de helft vindt dat dat nu niet gebeurt. Het maatschappelijk debat over de kosten van klimaatbeleid zal alleen maar aanwakkeren, verwacht de raad. Naarmate er meer geld uitgegeven wordt en de druk op het halen van de klimaatdoelen stijgt, neemt de kans op onrust over wie betaalt en wie profiteert toe.

Lees ook:

Het ‘stille midden’ moet het klimaatbeleid verder brengen

De politiek flirt met een nieuw middel om de klimaatdoelen te halen: een burgerberaad. Daarin kunnen ook ‘gemiddelde Nederlanders’ uitspreken welke milieumaatregelen ze te billijken vinden. Nu gijzelen tegenpolen, de ‘eco-elite’ en ‘klimaatsceptici’ het debat.

De energietransitie verloopt niet eerlijk, vinden kwetsbare huishoudens

Volgens kwetsbare burgers gaan subsidies om te verduurzamen vooral naar rijkere mensen, blijkt uit een rapport over de eerlijkheid van de energietransitie. Burgers hebben behoefte aan praktische ondersteuning en subsidies op maat.