Geen zware zeewering, maar 1,8 miljoen kuub zand: dat moet de kust bij het Engelse Norfolk beschermen tegen erosie.
Ze zaten daar samen in de hoek, een bejaard stel, helemaal doorweekt om een uur of tien in de avond. We hebben ze thee en een dekentje gegeven. Zij waren de laatsten die door de kustwacht uit hun bungalow werden gered die avond. Ze waren door water omringd.” Kroeghouder Steve Bullimoore wijst naar een tafeltje in de hoek van zijn pub The Lighthouse Inn, terwijl hij aan de bar een biertje tapt. Trots is hij op zijn kroeg en op de lokale hulpdiensten van Walcott, die hier in december 2013 honderden bewoners opvingen in een geïmproviseerd evacuatiecentrum, tijdens de gevaarlijkste stormvloed aan de Engelse Noordzeekust sinds 1953.
Het gevaar van de zee is moeilijk voorstelbaar voor wie nu over het strand bij Walcott loopt. Bescheiden golven dansen in de branding, hondenwandelaars begroeten elkaar en maken een praatje terwijl kinderen gierend over het koude zand rennen. Dit is de nieuwe Zandmotor: een vernieuwend staaltje kusttechniek uit Nederland dat Britse dorpen de komende twintig jaar beschermt tegen taferelen zoals die uit 2013.
Bouwen met de natuur
De Zandmotor is in feite één grote hoeveelheid zand van plaatselijk zeven meter hoog, als kustverdediging voor de kust van Bacton tot Walcott aangelegd. Door de combinatie van wind, stroming, golfslag en getijden wordt het zand door de natuur zelf als een ‘motor’ langs de kustlijn bewogen: bouwen met de natuur. Deze werkwijze is het eerst toegepast bij de kust van Kijkduin in 2011. Steek je nu daar het Kanaal over, dan kom je aan de kust ter hoogte van Norwich het Britse broertje tegen.
Want Engeland is met zijn zachte kliffen en de stijgende zeespiegel gevoelig voor erosie en overstroming. Bewoners van de vissersdorpjes Bacton en Walcott zagen jarenlang de Noordzee na elke storm dichterbij komen. Een strand was er niet meer. Geld om de oude zeewering te onderhouden evenmin. “De zandmotor was voor de inwoners van Bacton en Walcott hun laatste hoop”, zegt Angie Fitch-Tillett, gemeenteraadslid in North-Norfolk. Voor hen restte er anders nog maar één oplossing: landinwaarts verhuizen.
Opschuivende klifrand
Toen in 2013 na een storm de klifrand was opgeschoven tot op nog maar tien meter afstand van de Bacton Gas Terminal, werd het echt precair. Die terminal, waar Perenco en Shell huizen, is goed voor zo’n 30 procent van de gehele Britse gastoevoer. Er móest worden ingegrepen, maar de terminal mocht van de gemeente alleen een kustverdediging aanbrengen als die de situatie voor de dorpen niet zou verergeren, vertelt Fitch-Tillett.
Een harde zeewering bij de gasterminal was niet toegestaan, omdat die de situatie voor nabijgelegen dorpen zou verslechteren. “Dat is de dood in de pot”, zegt Marcel Stive, hoogleraar kustwaterbouwkunde aan de Technische Universiteit Delft. Hij legt uit dat de kustlijn bij Bacton en Walcott van nature erosief is, omdat de golven scheef invallen en zo het zand langs de kust transporteren met een zuidelijke stroming.
Soms wordt het strand vervangen door een harde zeewering, bijvoorbeeld van steen of rots, dat dit transport blokkeert. Ten zuiden van de zeewering, ‘benedenstrooms’, zal het strand dan sneller eroderen door golfwerking en stroming. “Dat is nou precies wat ze gelukkig bij Perenco niet hebben willen doen. Daarmee is benedenstroomse erosie zoals in Walcott waarschijnlijk te voorkomen.”
Erosie bij de buren
Na de storm in 2013 trokken de terminaleigenaren aan de bel bij het Nederlandse ingenieursbureau Royal HaskoningDHV. “Een onoplosbaar probleem. Dat was het startpunt waarbij wij betrokken werden”, vertelt Jaap Flikweert, projectleider en adviseur van het bedrijf. “Het was wel duidelijk dat het een urgente kwestie was. Ze hadden al naar oplossingen gekeken, sommige met stenen, rotsen, maar als je dit aanlegt, hoe voorkom je dan dat je die erosie bij de buren versterkt?” Het vraagstuk werd neergelegd bij het team van Flikweert, dat uiteindelijk het Britse broertje van de Zandmotor ontwierp.
“In eerste instantie denk je aan de vorm die in Nederland is toegepast, maar in de loop van het ontwerpproces werd steeds duidelijker dat dat zo niet ging werken en dat de optimale oplossing op deze locatie anders is”, zegt Flikweert. De zeebodem loopt in Bacton bijvoorbeeld steiler de diepte in dan bij Kijkduin, waardoor slechts honderd meter de zee in kon worden ‘gebouwd’, tegenover de kilometer die de Nederlandse variant in zee steekt. Ook ontdekten Nederlandse onderzoekers een rif vlak voor de kust van Bacton, dat per direct een beschermde status kreeg en waar de baggeraars bij weg moesten blijven.
De klus was binnen een korte vijf weken geklaard. Met Nederlandse baggerschepen werd het zand van de Noordzeebodem gepompt en voor de Engelse kust opgespoten. 1 miljoen kuub werd geconcentreerd voor de terminal neergelegd, de rest werd verspreid langs de kust tussen Bacton en Walcott. Die klus zit erop.
Het project van 22 miljoen euro is betaald door de terminalhouders, die twee derde van het project financierden. De rest kwam van het Britse Milieuagentschap en partners.
Vijf meter hoger
Nu kan de natuur aan het werk om het nieuwe zand verder langs de kust te verspreiden. Het strand blijft continu in verandering. Zand wordt meegenomen met de golven, en weer teruggegeven. Zo krijgt het strand een natuurlijk profiel, terwijl het nu vijf meter hoger ligt dan begin 2019.
De zandmotor in Engeland is ongeveer een tiende van de grootte van die van zijn grote broer, maar zal naar verwachting vijftien tot twintig jaar bescherming bieden aan de terminal en de dorpen. Daarnaast biedt het strand nieuwe mogelijkheden voor recreatie, natuur en toerisme. Het zand zal de natuurlijke duingroei stimuleren en de biodiversiteit in het gebied bevorderen. Zo registreerde het Milieuagentschap een toename in oeverzwaluwen en nestelen overzwaluwen weer op de klif.
Een alternatief ontbrak
In Nederland leverde de zandmotor aanvankelijk veel kritiek op. Zo leefden er vragen over de zwemveiligheid, de kosten en noodzaak van zo’n onderneming. De Engelsen waren minder kritisch, zegt Flikweert. Er was geen alternatief. “Hier is de setting zo anders. Het beleid was: als de zeewering omvalt dan is het helaas afgelopen.”
Graham French, eigenaar van de lokale Fish&Chip Shop op de boulevard van Walcott, bevestigt dit. “Mijn eerste reactie op de plannen was er een van hoop. Eerdere opties waren afgewezen vanwege financiële of praktische beperkingen. Het was moeilijk te accepteren dat onze kleine gemeenschap het niet waard was om te redden.” French heeft vertrouwen gekregen in de zandmotor nadat zijn dorp droge voeten hield na verschillende springtijen en harde wind. “Voor het eerst sinds lange tijd voel ik dat we de winter met enig vertrouwen kunnen doorkomen.”
Lees ook:
Op de zandmotor bij Den Haag kun je zien hoe nieuwe Wadden worden gemaakt
Het project was bedoeld om de kust beter te beschermen tegen lagere kosten. De Zandmotor leverde, met dank ook aan de elementen, een prachtig nieuw gebied op tussen zee en land.
Zandmotor beschermt kust
De kust beschermen tegen hoog water kan tegenwoordig zonder dat de natuur daar onder lijdt. Overheden en baggerbedrijven werken succesvol samen met ecologen en onderzoekers.
