Nederland stak Duits stroomnet in de schulden en laat zich nu uitkopen

Nederland staat op het punt om het Duitse hoogspanningsnet van het Nederlandse staatsbedrijf Tennet te verkopen aan Duitsland. De aanleiding is pikant. Het bedrijf is vanwege opgebouwde schulden niet meer in staat te investeren in stroomkabels voor grootschalig transport van windenergie.

Nu een miljardeninjectie onmisbaar is – anders valt de Duitse energietransitie stil – wil Nederland het Duitse net afstoten. Dit terwijl datzelfde Nederland dividend opstreek, maar het Duitse netwerk ondertussen wel jarenlang in de schulden stak. Dat blijkt uit onderzoek van platform Investico en de Duitse omroep NDR, voor Trouw en de Groene Amsterdammer. Diverse energie-experts laken dit beleid.

Tennet bezit in Nederland alle hoogspanningsverbindingen. Dat zijn de bovengrondse masten en kabels, die elektriciteit van energiecentrales, zonneparken en windmolens richting huizen en bedrijven transporteren. In 2010 breidde Tennet fors uit, door de aankoop van het grote Duitse stroomnet, dat het land doorkruist.

Het argument was: het laten samensmelten van de noordwest Europese elektriciteitsmarkt. Dit zou leiden tot een snellere en goedkopere uitwisseling van (groene) stroom. Toch investeerde Nederland niet in een robuuster energienet, terwijl de toename van zonne- en windenergie doorzette.

Slechter dan in Nederland zou zijn toegestaan

De afgelopen dertien jaar onttrok de staat als enig aandeelhouder bijna een miljard euro aan dividend uit het Duitse net, blijkt uit de boekhouding, maar investeerde niets. Ondanks oproepen daartoe vanuit de Duitse politiek. Voor de meest noodzakelijke uitbreiding van het Duitse stroomnet en het aansluiten van windparken moest Tennet leningen aangaan zonder financiële dekking. Daardoor verslechterde de financiële positie.

Dat terwijl het Duitse Tennet-netwerk er bij de aankoop financieel aanzienlijk beter voor stond dan het Nederlandse. Inmiddels is het andersom. Het Duitse dochterbedrijf staat er de laatste vier jaar zelfs slechter voor dan in Nederland wettelijk zou zijn toegestaan. Dat komt doordat er in Nederland strenge eisen gelden voor het eigen vermogen dat een energienetbeheerder moet hebben.

Die Nederlandse wetgeving is er niet voor niets, zegt Machiel Mulder, hoogleraar energie-economie aan de Rijksuniversiteit van Groningen. “De wettelijke voorwaarden zijn van belang om te zorgen dat netbeheerders investeringen kunnen financieren. Netbeheerders vervullen een belangrijke taak en daarvoor is een robuuste financiële positie nodig.”

Windturbines staan regelmatig noodgedwongen stil

Het Duitse netwerk van Tennet is niet sterk genoeg om schone stroom van de windmolens, die vooral in het noorden van Duitsland staan, naar industrie in het zuiden te transporteren. Windturbines staan daarom regelmatig noodgedwongen stil, terwijl gascentrales daardoor extra moeten draaien. Dat zorgt voor relatief hoge kosten voor Duitse consumenten en industrie, vooral in het gebied van Tennet.

De Duitse overheid wil het Tennet-netwerk graag kopen. Het Duitse ministerie van financiën meldde aan het parlement dat nationalisatie van Tennet van ‘centraal belang’ is om ‘de energietransitie te versnellen’.

Tien jaar geleden legde de Duitse regering vijftig locaties vast waar het stroomnet vóór 2022 versterkt moest zijn. Op dit moment heeft Tennet slechts een vijfde van de geplande kilometers voltooid, blijkt uit een analyse van Investico.

Geen oog voor de Duitse energietransitie

Terwijl Nederland niet investeerde in het Duitse netwerk, stak de overheid wel bijna 1,8 miljard euro in het Nederlandse netwerk. Voor de komende jaren reserveerde het ministerie van financiën nog eens dik 5 miljard euro, voor de Duitse tak niets. De Duitse hoogleraar energie-economie Claudia Kemfert vindt dat de Nederlandse staat geen oog had voor de energietransitie in Duitsland. “Daar moet je ook in investeren en dat is niet gebeurd.”

Het ministerie van financiën geeft geen reactie op de kritiek dat zijn rol als Duitse aandeelhouder nalatig zou zijn. Tennet zelf stelt in reactie dat het Nederlandse besluit om de Duitse tak geen geld te geven, het bedrijf niet in problemen bracht. Trage netversterking zou vooral liggen aan stroperige procedures en technisch personeelstekort. Wel bevestigt Tennet dat het bedrijf een financiële injectie van de aandeelhouder behoeft, om de benodigde miljardeninvesteringen in Duitsland te kunnen opbrengen.

Andere Duitse netbeheerders krijgen wel regelmatig geld van hun aandeelhouders, om de versterking van hun stroomnet te financieren. De Nederlandse houding is dan ook uniek, zegt analist Mark Remshardt van kredietbeoordelaar Moody’s. “Ik kan geen ander bedrijf bedenken, waar de aandeelhouder er zo sterk op is gericht om slechts een van de twee dochterondernemingen te ondersteunen.”

De geldstroom van het Duitse net naar de Nederlandse staat droogt sinds 2020 op. Datzelfde jaar startte Nederland de verkooponderhandeling met Duitsland. Naar verwachting is de deal binnen enkele weken rond.

Lees ook:
Hoe de verkoop van een groot stroomnet aan Nederland de Duitse energietransitie remde

Tennet kocht een groot deel van het Duitse hoogspanningsnet in 2010, met als droom om een groot Europees stroomnetwerk te realiseren. Dat is niet gelukt.