Nederland heeft meer dan 'het dode land van Braks en Bleker'

Maar liefst vijf buizerds maken bochten boven de boomtoppen. Een raaf strijkt neer op de akker. Welkom in Het Paradijs. Officieel heet deze natuur ten westen van de A30 bij Barneveld Landgoed Erica, maar de Barnevelders spreken liever van Het Paradijs.

Staat van de natuur
Frank Berendse ook. Als zeventienjarige jongen telde hij hier de vogels en liep het litteken op dat nog steeds zijn voorhoofd markeert. Een bosuil viel hem aan toen de jonge onderzoeker te dicht bij de zojuist uitgevlogen kuikens kwam.

Nu is Berendse terug in de natuur van zijn jeugd. Als hoogleraar natuurbeheer en plantenecologie wandelde hij de afgelopen twee jaar door Nederland om ter plekke de staat van de natuur te onderzoeken. Deze week komt zijn boek 'Natuur in Nederland' uit dat volgens de uitgever een standaardwerk is voor iedereen die zich in Nederland met de natuur en natuurbeheer bezighoudt.

Berendse beschrijft daarin tien typen landschap, gaat in op de geologie van het hoge zand en het rivierenland, het voorkomen van soorten in het zeekleilandschap en het Zuid-Limburgse heuvelland, en oordeelt uiteindelijk over de kwaliteit.

Groen asfalt en bosvogels
"Het zou een somber boek worden, dacht ik voordat ik op pad ging", zegt Berendse terwijl hij met zijn kijker naar de vijf buizerds tuurt. "En voor een deel is het dat ook. Kijk naar dit stuk grasland dat voor ons ligt. Hoogproductief, het wordt zes keer per jaar gemaaid. Dit is het groene asfalt met alleen Engels raaigras. Daarachter maïs. En wat je niet ziet, is er ook: bestrijdingsmiddelen en mest.

Toen ik hier dertig jaar geleden stond, zag ik roodborsttapuiten, de wielewaal, veldleeuweriken. Ze zijn allemaal verdwenen. Maar er zijn ook andere veranderingen geweest. Het landschap is veel hoger geworden. De bomen zijn uitgegroeid, terwijl de bosschages vroeger door de houtoogst laag werden gehouden. Het gevolg is dat allerlei bosvogels sterk zijn toegenomen, terwijl struweelvogels sterk in aantal zijn teruggegaan."

Rentmeesters van de verschroeide aarde
Het agrarische gebied is wat Berendse noemt 'het dode land van Braks en Bleker', hoewel het agrarische land bij Barneveld nog redelijk kleinschalig is. Hij heeft nog een mooie verwijzing naar bewindslieden die momenteel de natuur regeren.

"Ik noem ze de rentmeesters van de verschroeide aarde. Want volgens zijn tellingen zijn maar liefst twaalf van de vijftien boerenlandvogels als grutto en tureluur met meer dan de helft afgenomen. De teruggang van de veldleeuwerik is helemaal hard gegaan. Terwijl deze vogel het in de natuurgebieden erg goed doet. Die teruggang heeft dus alles te maken met de inrichting van het agrarisch gebied, en het intensieve gebruik daarvan."

Ook dat is Nederland
Om in wat positievere sferen te komen, wandelt Berendse langs de grens van Landgoed Erica richting de twee elzenbroeken verderop. De stammetjes staan in het water, en daartussen staan de gele lis en bitterzoet. De waterviolier wijst op kwel die bovenkomt.

"Als je hier in de winter door het heldere ijs kijkt, zie je de plantjes als lichtgroene sterren. Ook dat is Nederland. Ik ben heus geen positivo, maar in veel natuurgebieden van Nederland gaat het gewoon goed."

Aantrekkelijke avontuurtjes
Berendse was eigenlijk bezig met een leerboek voor zijn studenten. In zijn colleges behandelde hij steevast de geschiedenis van het landschap, de ontwikkeling naar de tijd van nu, de kwaliteit en de bedreigingen. Dat moest ook maar eens opgeschreven worden.

"Maar kennis over natuur wordt snel opsommerig, en van een opsomming vallen mensen in slaap. Ik zocht daarom naar een toegankelijk vorm waarin ik mijn kennis kon aanbieden", zegt Berendse. "Ik moest op zoek naar aantrekkelijke avontuurtjes, die ik hun kon voorschotelen." En daarom deed de hoogleraar zijn wandelschoenen aan, struinde door Nederland, stapte een enkele keer op de fiets, en soms gleed hij in een kano door de natte gedeelten.

Resultaat van zijn werkwijze is dat er nu een forse uitgave ligt over de stand van de natuur in Nederland, met prachtige foto's van topfotograaf Ruben Smit, die bij hem promoveerde en daarna fotograaf werd. In het boek komen de twee weer samen. En met fraaie aquarellen van flora en fauna van de hand van Ed Hazebroek.

> Dit is een korte versie van het artikel 'Sombere onderzoeker komt blij thuis' dat vandaag in Trouw staat.

Wandelen en fietsen door de hoofdstukken

Met zijn boek wil hij een poging doen het draagvlak voor natuur terug te brengen, door, zegt Berendse, natuur weer van de burgers te laten zijn. "Natuur lijkt op dit moment een controversieel onderwerp. Ik probeer over te brengen dat het iets heel waardevols is, maar niet exclusief. Natuur is ook gewoon leuk, dát is mijn boodschap. En ik hoop nadrukkelijjk mee te geven hoe groot onze verantwoordelijkheid daarvoor is."

Frank Berendse, 'Natuur in Nederland', KNNV Uitgeverij. Prijs 29,95 euro, ISBN 9789050113762. Op de bijbehorende website www.natuurinnederland.nl beschrijft Berendse wandelingen en fietstochten uit de behandelde hoofdstukken. Routes zijn gratis te downloaden.

undefined