Nederhemert-Zuid, een vergeten schiereiland met verborgen schoonheid

Voor ik afreis naar een bestemming, maak ik meestal een digitale verkenningstocht. Een website die zich daar als geen ander voor leent is Topotijdreis (zie kader). Met een paar muisklikken ontsluit ik twee eeuwen landschapsgeschiedenis. In het geval van Nederhemert-Zuid is dat een fascinerende opeenvolging van ingrepen, die het dorpje uiteindelijk op een schiereiland deden belanden.

Alleen wie er echt iets te zoeken heeft, komt terecht in Nederhemert-Zuid. Zelfs de doorgaande weg die op gepaste afstand van het handjevol huizen ligt, bedient slechts regionaal verkeer tussen Ammerzoden en Wijk en Aalburg. Een uithoek zou je het kunnen noemen, of een goed verborgen kleinood. Nog geen vijftig inwoners telt het dorp. De Kasteellaan voert naar het kasteel, de deels onverharde Kerklaan eindigt bij de veerstoep aan de Afgedamde Maas. En behalve boerderijen en benijdenswaardige optrekjes als Huize Wielenstein is er ook een speeltuin. Een van de oudste van Nederland en een attractie op zich. De toestellen herken ik uit de tijd waarin ik zelf nog regelmatig in speeltuinen te vinden was, aan het begin van de jaren zeventig.

Aan de oprijlaan van het kasteel staat een streng bordje dat passanten verbiedt verder te gaan. Achter de muren gonzen de computers van een IT-bedrijf, wel is het mogelijk er een trouwfeest te houden. De ernstige schade die het kasteel tijdens de Tweede Wereldoorlog opliep, is pas in 2005 helemaal hersteld. De slotgracht bleef gespaard en het zandpad eromheen voert onder indrukwekkende bomen door. De kleine camping dankt Nederhemert-Zuid aan de baron die na de oorlog nog wel eens zijn tentje opzette bij zijn uitgebrande bezit. Nu is het een eenvoudig natuurkampeerterrein. Kampvuurplek aan de rivier, loslopende kippen, een heerlijke plek om wakker te worden.

Ooit een geheel

De toevoeging ‘Zuid’ aan de plaatsnaam impliceert dat er ook een Nederhemert-Noord moet zijn. Dat klopt. Dagelijks - behalve zondag - vaart tussen de twee het ‘Drs. P-veer’ vice versa heen en weer. Regels uit het nummer ‘Veerpont’ van de doctorandus sieren de stuurhut:

We zijn hier aan de oever van een machtige rivier.
De andere oever is daarginds en deze hier is hier.
De oever waar we niet zijn noemen wij de overkant.
Die wordt dan deze kant zodra we daar zijn aangeland.

De overkant biedt een molen, straten met oude boerderijen en nieuwere huizen, maar niet de initimiteit van Zuid. Daar hangen aan de Veerweg de walnoten aan de bomen, liggen pompoenen te rijpen in het veld en klinkt de roffel van een specht door het gebladerte bij het kasteel. De topografische kaart uit 1815 rept ook nog van een fort (vervallen) en dat blijkt er inderdaad te liggen. Het schansje gaat verscholen achter net zo’n gracht als het kasteel, alleen een maatje kleiner. Dat de beide Nederhemerts ooit een geheel vormden, is op de oude kaarten te herleiden uit de loop van de provinciegrens. Die volgde tot in de jaren vijftig de oorspronkelijke loop van de Maas, die ooit bij Nederhemert naar het zuiden afboog en langs Heusden voerde.

Rond het jaar 1460 raakte de meander afgesloten en sindsdien splijt de hoofdstroom van de Maas het dorp in twee delen. In de eeuwen daarna is er heel wat aan het landschap gesleuteld. Ten westen van Well werd de rivier in 1904 met een kleine Afsluitdijk afgedamd. De nieuw gegraven Bergsche Maas moest het water voortaan rechtsreeks afvoeren naar het Hollands Diep, om zo wateroverlast aan de oevers van de Merwede en in de omgeving van Woudrichem en slot Loevestein te voorkomen. Het verloop van die werkzaamheden is mooi te volgen op de kaarten vanaf 1899. Nederhemert-Zuid en de nabijgelegen buurtschap Bern belandden samen op wat ‘Het Eiland’ is gaan heten, maar in feite een schiereiland is. De hoogteverschillen in het landschap verraden waar ooit de rivier liep.

Verborgen schoonheid. Een speeltuin, een kasteel, een kampeerterrein, een zowel in naam als fysiek hersteld kerkje, een vervallen schans, wat huizen en heel veel groen. Veel meer is niet nodig om even helemaal ergens anders te zijn.

Digitale tijdreis
Met de website Topotijdreis vierde het Kadaster in 2015 dat de overheid tweehonderd jaar topografische informatie verzamelt en deelt. In een slim systeem zijn alle topografische kaarten vanaf 1815 ingevoerd. Je kunt in het zoekscherm rechtsboven een plaatsnaam invoeren, of in- en uitzoomen met knoppen linksboven. Dan kom je terecht bij de situatie zoals die er in 1925 op de kaart uitzag. Met een schuifbalk aan de linkerzijde is het jaartal aan te passen en reis je door de tijd. Zie hiervoor www.topotijdreis.nl.

Camping
De camping is dit jaar nog geopend tot 1 oktober, meer informatie op www.natuurkampeerterreinen.nl.

Klompenpad
Bij de speeltuin start de zuidelijke lus van het Hamarithapad, die vrijwel heel Nederhemert-Zuid aandoet. Hamaritha is de middeleeuwse naam van Hemert: https: //klompenpaden.nl/klompenpad/hamarithapad/.

Speeltuin
Een van de oudste speeltuinen van Nederland, uit 1915: speeltuinnederhemert.nl.

De mooiste fiets- en wandelroutes door Nederland, uitgeprobeerd door de Trouw-redactie. Lees meer in ons dossier.