Natuurliefhebber gespot – kleur: wit, geslacht: man. Kan dat ook anders?

Werknemers in de natuursector zijn vaak wit, man en hetero. Niet iedereen lijkt zich thuis te voelen in de Nederlandse natuur. ‘Natuurorganisaties moeten zich niet afvragen hoe ze mensen erbij kunnen betrekken, maar zich bewust worden van hoe ze nu actief mensen buitensluiten.’

Het fluitenkruid staat met zijn witte schermbloemen hoog in het veld, de mierzoete geur van meidoorn ligt als een lentedeken over het Nederlandse landschap. Aan alles is te merken dat het voorjaar is. Wie deze dagen eropuit trekt, loopt onvermijdelijk nestbouwende meerkoeten of een stel vrolijk tikkende roodborsten tegen het lijf.

Als de wandelaar per ongeluk geen mooie vogel maar een andere natuurliefhebber spot, is de kans groot dat deze op hem lijkt. In de Nederlandse natuur mag een grote verscheidenheid aan dieren en planten te vinden zijn, maar wie op een gemiddelde zondagse boswandeling om zich heen kijkt, ziet een onmiskenbare gelijkvormigheid in de natuurliefhebbers.

Niemand bepaalt wie wel of niet een natuurgebied in mag. Toch is de natuurwereld wit, mannelijk en hetero. Veel tijd in de natuur doorbrengen is goed voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Nu vallen deze voordelen vooral ten deel aan een eenkleurige groep.

Een Wageningse wetenschappelijke studie uit 2015 bevestigt dit beeld, dat overigens overeenkomt met de situatie in andere westerse landen. Nederlanders zonder migratieachtergrond zijn vaker in buitengebieden te vinden dan Nederlanders met een migratieachtergrond.

Evenveel baarden als vrouwen

In het boek Vogelaars (nooit) uitgevogeld neemt Debby Doodeman niet de vogels, maar de vogelaars onder de loep. Meer dan duizend vogelaars vulden een vragenlijst in over hun voorkomen. Dat alle vogelaars eruitzien als ‘Baardmannetjes’ Nico de Haan en Hans Dorrestijn blijkt een achterhaalde stereotypering. Toch zijn er evenveel mannen met baard als vrouwen in de vogelaarspopulatie, beiden 28 procent.

“Ons uitgangspunt is dat natuur er voor iedereen is,” laat Staatsbosbeheer desgevraagd weten. Ook Natuurmonumenten wil dat iedereen zich thuis voelt in de natuur. De twee grootste terreinbeheerders van het land vinden het daarom belangrijk dat hun organisatie een afspiegeling van de maatschappij is.

Binnen Staatsbosbeheer is een derde vrouw, bij Natuurmonumenten is dit de helft. De verdeling is veel schever onder de boswachters, het uithangbord van de natuurorganisaties. Slechts een op de vijf Staatsbosbeheer-boswachters is vrouw. Cijfers betreffende kleur, migratieachtergrond of lhbti+ houden de natuurorganisaties niet bij, omdat dit persoonlijke informatie is.

Natuurmonumenten geeft leidinggevenden trainingen over vooroordelen, onbewust racisme en inclusie, maar hoe de natuurbeheerders verder zorg dragen voor de inclusiviteit van hun organisaties en natuurgebieden blijft onduidelijk.

Boswachter, een mannenberoep

De Drentse boswachter Pauline Arends weet nog goed hoe haar beroepsgroep volledig uit mannen bestond. Als kind was het haar droom om boswachter te worden. “Dat is de baas van het bos, dacht ik. Zo’n bestaan leek me wel wat.” Toen ze aan het einde van haar middelbareschooltijd een beroepskeuze moest maken, werd deze droom weggewuifd. Boswachter is een mannenberoep, besloot haar mentor.

Meer dan tien jaar later werd ze dankzij het ‘Vrouwelijke Opzichters In Opleiding’-traject een van de eerste vrouwelijke boswachters in Nederland. Arends is naar eigen zeggen met open armen ontvangen, maar weet dat de begintijd voor andere vrouwen lastiger was. “Mannen duldden niet altijd een vrouw boven zich en twijfelde aan de kennis van vrouwen. Soms hoorden mijn klasgenoten: ‘Wat doe je hier? Je hoort achter het aanrecht!’”

De cultuur is dankzij de vrouwelijke boswachters positief veranderd, zegt Arends. Zelf is ze, sinds haar aanstelling 32 jaar geleden, de enige vrouw in haar team. Hoe kan het dat het aandeel vrouwen nog steeds achterblijft? “Het is toch een beetje een mannending”, denkt Arends. “Het moet ook geaccepteerd worden dat vrouwen fysiek minder zijn en boswachter zwaar beroep is.”

Naast fysiologische ziet Arends ook maatschappelijke redenen. Waar Arends vroeger eindeloos in de natuur mocht spelen, ziet ze nu dat meisjes uit de ‘vieze natuur’ worden gehouden. “Als de natuur iets engs voor je is, wil je er ook niet in werken. Misschien moeten we in de communicatie meer vrouwen laten zien die de handen vuil maken, aan de motorzaag staan of trekker rijden.”

‘Representatie is zo ontzettend belangrijk’

Arends is blij met nieuwe vrouwelijke rolmodellen, zoals Camilla van Dreef bij de Vogelbescherming, of Milouska Meulens, die het BNNVara-programma Vroege Vogels heeft gepresenteerd. Nederlandse natuurorganisaties plaatsen iets meer foto’s met mannen dan met vrouwen op hun social media, zo vatte een studie in vakblad Society & Natural Resources samen. Een recente content-analyse van duurzaamheid&natuur-pagina’s van deze krant laat een schevere verdeling zien: slecht 17 procent van de geportretteerden was vrouw.

Dit onderstreept Arends’ vermoeden. Want hoeveel vrouwen zullen een bosbeheeropleiding doen wanneer dit als mannenwereld wordt gepresenteerd? Hetzelfde geldt voor mensen van kleur, die amper op het promotiemateriaal van natuurorganisaties terechtkomen. Op vier van de honderd foto’s met mensen stond volgens de eerdergenoemde studie een persoon van kleur.

“Representatie is zo ontzettend belangrijk. Je hebt rolmodellen nodig,” zegt Marrigt van der Valk. “Heel lang heb ik gedacht dat de natuursector niet voor mij was. Ik had niemand waarmee ik me kon identificeren.” Toen ze bij Natuurmonumenten werkte, begon ze een rondgang langs verschillende natuurorganisaties. Ze kon toch niet de enige persoon van kleur in de natuursector zijn?

Persoonlijke missie

Niet de enige maar wel een van de weinigen, bleek uit haar onderzoek. Van der Valk leerde welgeteld één boswachter van kleur kennen. Ze ontdekte dat natuurorganisaties zich weinig bewust waren van het gebrek aan inclusiviteit. Nu is haar persoonlijke missie om de natuursector een inclusievere plek te maken voor mensen van kleur.

Expliciete discriminatie heeft Van der Valk nooit meegemaakt. Racisme zit in de systemen, die hun oorsprong vinden in een koloniaal verleden. “Als we het goed willen doen, zouden we de natuursector moeten dekoloniseren. Nu zijn er door dat verleden blinde vlekken. Je kunt bijvoorbeeld zeggen dat iedereen welkom is, maar niet iedereen voelt zich welkom.”

Dat zij zich zelf wel in die wereld thuis voelt, heeft vooral met haar natuurgerichte, Friese opvoeding te maken. Haar verschijningsvorm valt misschien uit de toon, maar wat betreft de omgangsvorm en interesses is ze als een vis in het water. “Ik heb weleens te horen gekregen: ‘Marrigt, bij jou zie ik geen kleur. Je bent een van ons.’ Door dat te zeggen stel je jezelf boven mij en lijkt het alsof wit de norm is.”

Openstellen voor verschillende culturen

Liever ziet ze dat natuurorganisaties oog krijgen voor mensen van kleur en zich openstellen voor verschillende culturen. “Voor elk persoon betekent natuur iets heel anders. Sommigen vinden in het park zitten een vorm van natuur ervaren. Bij anderen is natuur onderdeel van hun leven. Voor zo’n iemand is de term ‘natuurbezoek’ al iets heel aparts.”

Ook Ida Simonsen herkent zichzelf niet echt in het natuurbeeld van Nederlandse natuurorganisaties. Simonsen is de Nederlandse jongerenvertegenwoordiger bij de Verenigde Naties op de onderwerpen biodiversiteit en voedsel en studeert biodynamische landbouw.

“Ecologie lijkt een niche-onderwerp, terwijl het aan de basis staat van ons voedselsysteem. Nu wordt natuur heel mechanistisch bekeken, als hulpbron die dienstbaar is aan de mens en op een gewelddadige manier wordt uitgeput. In dit wereldbeeld wordt er krampachtig vastgehouden aan de overgebleven natuurgebieden.”

Relationaliteit vanuit een queer-perspectief

Simonsen identificeert zich als queer – waarmee ze verwijst naar de verzamelterm voor de hele lhbti+-gemeenschap – en ziet een verband tussen het queer-zijn en haar natuurbeeld. “Je groeit op als het alternatief op de cis-heteronorm. Daardoor besef je je al snel dat de wereld om je heen er anders uit kan zien. Queer-zijn gaat over relationaliteit, over een harmonieus en holistisch wereldbeeld. Zo zie ik onze natuur ook.”

Ze voelt zich niet echt thuis in de Nederlandse natuursector. Simonsen citeert de Zuid-Afrikaanse schrijver Mark Gevisser. “Dingen vanuit een queer-perspectief zien, is de wereld met een schuin oog bekijken.” Met deze argwanende blik bekijkt ze het westerse natuurbeeld, de patriarchale neerbuigendheid jegens vrouwen en het gebrek aan solidariteit binnen de traditionele natuurorganisaties. “Natuurorganisaties moeten zich niet afvragen hoe ze meer mensen erbij kunnen betrekken, maar zich bewust worden van hoe ze nu actief mensen buitensluiten.”

Lees ook:

‘De achteruitgang van de natuur treft vrouwen meer dan mannen’

Julie Kiveron deed voor ABN Amro onderzoek naar internationale sociale gevolgen van biodiversiteitsverlies. Die raakt arm meer dan rijk en vrouwen meer dan mannen.