Natuurgidsschrijver Dirk Hilbers laat je de Wadden zien zoals je ze nog nooit zag

Op de Waddenzeedijk giert de noordwester ons om de oren. De voorspelde regen houdt zich schuil in duistere wolken boven zee. Het is vloed; golven knabbelen aan de smalle kwelder onder aan de dijk. “Hé, was dat een sneeuwgors?”, vraagt Dirk Hilbers luid, om boven de wind uit te komen. Hilbers (42) schrijft de Crossbill-natuurreisgidsen en heeft net zijn laatste uitgegeven, over de Waddenzee. Even verderop steekt de kwelder in zee; een wig tussen Eems en Dollard. Deze Punt van Reide is verboden gebied voor wandelaars. Je zou er ook niet met droge voeten doorheen komen, vanwege de vele slenken met bodems van zacht slik. Over de dijk mag je wel wandelen. Het is een van de vele wandelroutes uit ‘Wadden, De Natuurgids’.

We lopen om Breebaart heen, de jongste Dollardpolder, die in 1979 werd ingedijkt en die ter compensatie van een natuurverwoestend waterbeheer voor de landbouw weer aan de natuur werd teruggegeven. Niet als kwelder, maar als binnendijks moeras met een inlaat voor zeewater, zodat er een zoet-zoutgradiënt ontstond. “Dat vind ik zo leuk”, zegt Hilbers, “dat je uit de vegetatie kunt afleiden dat het hier zout en daar zoet is, dat je het landschap kunt lezen. Op Schiermonnikoog is dat prachtig te zien, bijvoorbeeld op het groene strand, waar vanaf de duinen ­regenwater naartoe sijpelt, zodat er op het strand bloemen wortel schieten.”

Kalkrijke bodem

Hilbers heeft alle wandel- en fietsroutes in de Waddengids zelf uitgeprobeerd, in overleg met de boswachters. Daar was hij twee jaar mee bezig. Voor zijn buitenlandse reisgidsen, waar de Crossbill-reeks bekend mee werd, is hij gemiddeld ook twee jaar bezig. Het ­begon allemaal met een boek over Oost-Polen. Toen Hilbers daar in 2001 door het oerwoud van Bialowieza struinde, zag hij behalve het oerbos ook productiebossen, en kleinschalig cultuurlandschap zoals dat honderd jaar geleden in Drenthe had kunnen bestaan. “Ik wilde weten hoe dit landschap was ontstaan en kon nauwelijks informatie vinden. Toen dacht ik: andere natuurliefhebbers die helemaal naar zo’n gebied reizen, willen dat ook vast weten.”

Hij kreeg het idee van een natuurreisgids, de eerste van intussen negentien boeken die natuurbelevers niet ­alleen aanwijzen waar het mooi is, waar orchideeën bloeien of kemphanen baltsen, maar die ook vertellen waarom. In de Waddengids staat waarom in de ene duinvallei parnassia groeit, in de volgende duinmuggenorchis en in de derde zonnedauw. “Dat komt doordat vlak bij het strand de bodem kalkrijk is, terwijl het kalk landinwaarts steeds meer is uitgeloogd”, aldus de auteur.

“De Waddenzee is een van de ­belangrijkste natuurgebieden van ­Europa en mocht niet ontbreken in de Crossbill-reeks”, vindt Hilbers. “Ik wilde het hele gebied erin, met de totale doorsnede van Noordzee tot vasteland. Ook wilde ik het ontstaan beschrijven van dit veranderlijke gebied. Het is het enige natuurgebied in Nederland waar je nog ongerepte verlatenheid kunt voelen.”

Boswachter

Is het niet gedaan met die verlatenheid, als je er toeristen naartoe lokt? “Onze lezers zijn vooral mensen met belangstelling voor de natuur”, zegt Hilbers. “Die gaan toch al naar de Wadden, maar willen er wel mooie routes ontdekken en vogels zien, en willen ook iets over de achtergronden horen. Die kennis geeft betrokkenheid, waardoor mensen het gebied willen behouden. Toen de Waddenzee deels ingepolderd zou worden, hield de ‘Vereniging tot behoud van’ dat tegen. Dat lukte doordat er zoveel recreanten naar de Wadden gingen, dat er een breedgedragen motivatie was dat gebied te behouden. Dat is ook onze missie. Dat betekent soms dat ik informatie bewust niet prijsgeef. Een boswachter vroeg me de groeiplaatsen van bijenorchissen te schrappen. Dat leek me overdreven, want bijenorchissen nemen toe. Toen ik hoorde dat ze regelmatig uit de ­natuur geroofd worden, heb ik ze toch gewist. Kijk een veldleeuwerik!” We ­turen de vogel na door onze kijkers. Over zee jakkert een viertal brandganzen, met in hun kielzog vijf kluten, zwart-witte schoonheden met puntvleugels en opgewekte snavels.

Crossbill is Engels voor kruisbek, een vinkachtige vogel met een wonderlijk scheve snavel. “Die snavel is handig om zaden uit denneappels te wrikken”, vertelt Hilbers. “Dat voedselspecialisme verklaart waarom die vogels vanuit Scandinavië soms half Europa overspoelen: dan hebben de dennen een mastjaar. Die ecologische context is waar onze boeken voor staan. Het zijn geen traditionele reisgidsen die ­bezienswaardigheden opsommen, maar informatieve natuurboeken over bijzondere gebieden, in de vorm van een reisgids.”

Hilbers’ drang om mensen warm te maken voor de natuur begon al vroeg. “Als jongen van dertien leed ik onder het besef dat de natuur kapotging”, herinnert hij zich. “Mijn moeder zei dat ik in plaats van somberen er beter iets aan kon doen. Toen werd ik lid van de Jeugdbond voor Natuurstudie. Na mijn studie biologie wilde ik mijn kennis in praktijk brengen, ook voor natuurbehoud. Die eerste gids over Polen was of er een droom uitkwam.”

Hilbers heeft een klein team met wie hij de boeken maakt. Winst is niet het doel ­– Crossbill is een stichting – maar boeken maken kost geld en hij wil wel quitte draaien. Daarom heeft hij ­afgezien van een boek over Sarek en Padjelanta in Zweden, al is dat een van zijn lievelingsstreken en zou hij het heerlijk vinden dat boek te maken. “Maar dat zou echt te weinig verkopen”, meent hij, “niemand gaat daarheen. Hoewel dat ook geldt voor de ­Donau-delta, een van Europa’s topgebieden. Maar die gigantische delta is zo bijzonder dat we hebben besloten er toch een boek over te maken, al leggen we er financieel op toe.”

Verkooppunt

Wadden, De Natuurgids is na ‘Veluwe’ de tweede Crossbill-gids over een Nederlands gebied. In de boeken staan horecabedrijven vermeld. Sluikreclame? Hilbers glimlacht. “Deze bedrijven bestaan dankzij de schoonheid van het gebied. Mensen bezoeken het gebied en strijken neer bij die ondernemers. We hebben de ondernemers aan de routes gevraagd verkooppunt te worden, in ruil voor vermelding in gids en app. Het is voor ons een middel om de publicatie mogelijk te maken en voor hen is het reclame.”

De beloofde regen begint te miezeren en we wurmen de doppen over onze kijkers. Gelukkig hebben we het verste punt bereikt en keren we aan de luwe kant van Breebaart terug, langs de ­vogelkijkhut die over de plas uitziet. Hilbers toont op zijn telefoon de route in de app die bij het boek hoort, en die de hut aanprijst als plek om blauwborstjes te zien. “In de herfst krijg je die tip niet”, vertelt Hilbers, “de app geeft seizoensgebonden informatie; hij haalt de datum uit je telefoon.”

“Tjuululuu”, roept een overvliegende tureluur. “Pling”, antwoordt de app: “Let hier op steltlopers als de tureluur”. Hilbers grijnst: “Net te laat, de natuur laat zich gelukkig niet helemaal voorspellen.”

Dirk Hilbers - Wadden, De Natuurgids. Crossbill Guides/KNNV Uitgeverij. 25,95 euro

Lees ook:

Nieuwe Waddeneilanden te bezoeken: de Marker Wadden

Er wordt nog volop gebouwd, maar de Marker Wadden zijn nu eindelijk bereikbaar voor het grote publiek.

De Waddenzee: het bedreigde paradijs van het noorden

Niet één, niet twee, maar minstens drie keer in de geschiedenis is serieus overwogen om de Waddenzee in land te veranderen. Tractoren zouden de graanoogst van de zeebodem halen, de veerboten zouden plaatsmaken voor autosnelwegen.