Naturalis breekt met Shell. ‘Het houdt een keer op’

Naturalis deed voor Shell biodiversiteitsonderzoek op zonneparken. Omdat de oliereus zijn klimaatbeloften niet nakomt, stopt Naturalis die samenwerking, als eerste wetenschappelijke instituut. Geen makkelijke keuze, zegt directeur Edwin van Huis.

Lang niet alle medewerkers van Naturalis staan achter dit besluit, vertrouwt de woordvoerder Trouw toe na afloop van het interview met zijn baas. Binnen dit moderne gebouw in Leiden, met een van ’s werelds grootste collecties aan natuurhistorische vondsten, verschillen de meningen zelfs behoorlijk. “Sommige medewerkers vinden dat we moeten blijven samenwerken met Shell, omdat we zo de energietransitie kunnen helpen.”

De meningsverschillen binnen Naturalis laten zien dat de beslissing van het wetenschappelijke instituut en museum geen eenvoudige was. Deze week maakte Naturalis bekend dat het de samenwerkingen stopt met alle ‘bedrijven in de fossiele brandstof- en luchtvaartindustrie.’ Concreet gaat dit over Shell en KLM.

Naturalis-biologen deden eerder biodiverstiteitsonderzoek bij zonneparken van Shell, plannen lagen klaar voor vergelijkbaar onderzoek bij windparken. In 2016 vloog KLM Cargo een T-Rex-skelet naar Nederland. ‘Om niet’, maar wel met Sinterklaas-achtige intocht waarbij de luchtvaartmaatschappij duidelijk in beeld kwam.

Klimaatactivisten, met name van Extinction Rebellion, roepen Naturalis al ruim twee jaar op om deze samenwerkingen te stoppen, omdat de vervuilende activiteiten van KLM en Shell haaks zouden staan op de missie van het instituut. Eerder verbraken onder meer Nemo, het Van Gogh-museum en het Mauritshuis hun banden met Shell, maar Naturalis wilde dit tot nu toe niet. Dit ging immers niet om typische sponsorprogramma's, maar om daadwerkelijk onderzoek dat bijdroeg aan de energietransitie.

Maar nu, na een golf van heftige klimaatacties – duizenden activisten rond de A12, bezettingen door studenten van universiteitsbestuurskamers, en naakte activisten in Naturalis – gooit het management van directeur Edwin van Huis (64) het roer toch om.

Naturalis is met het verbreken van de banden het eerste wetenschappelijke instituut dat actief de samenwerkingen met Shell stopt, en toekomstige samenwerkingen met KLM uitsluit. Van Huis legt uit waarom in zijn werkkamer, met een koperen dino-skeletkop op de vensterbank.

Twee jaar geleden verdedigde u de samenwerking met Shell. Vanwaar de ommezwaai?

“De samenwerking met Shell paste in ons eerdere beleid. Dat was: we doen mee met iedereen die wil werken aan de energietransitie, en die ons onderzoek nodig heeft.

“Shell heeft inderdaad initiatieven voor de energietransitie. Maar de laatste tijd blijkt uit steeds meer rapporten dat de inzet van Shell en de luchtvaartindustrie om écht een snelle energietransitie te maken, volstrekt ontoereikend is.

“Kijk naar het nieuws: Shell heeft nu weer recordwinst geboekt. Het grote geld gaat naar de aandeelhouders; we zien geen oprechte poging om zo snel mogelijk de transitie door te maken, zoals ze dat wel in de publiciteit zeggen.

“Op een gegeven moment moet je als instituut de balans zoeken. Moeten we bedrijven helpen met de energietransitie? Ja, als ze er echt voor gaan. Maar dat doet Shell niet. Op een gegeven moment ga je over een grens, en zeg je: we moeten ermee stoppen.”

Klimaatorganisaties vragen jullie al twee jaar om te stoppen. Toen waren er toch ook al rapporten over de groene plannen van Shell en KLM?

“Wellicht, maar we hebben de afweging nu gemaakt. Je ziet bij ons denk ik hetzelfde als bij veel partijen. Teleurstelling.

“Kijk naar Shell. Rond het Parijsakkoord in 2015, en de 1,5 graden, zeiden ze dat ze er alles aan zouden doen, een belangrijke rol wilden spelen. Als ze dat ook hadden gedaan, had ik gezegd: petje af, dan had ik graag samengewerkt. Maar we zien het niet.

“We snappen dat Shell de oliekraan niet morgen dicht kan draaien. Maar ze kunnen veel meer doen. Meer geld naar onderzoek, naar de energietransitie. Nu ze dat niet doen, zijn wij ook niet meer bereid om het spel mee te spelen.”

Eerder werd Naturalis greenwashing verweten – dat een oliereus via de samenwerking met jullie zijn imago oppoetste. Hoe kijkt u daar nu op terug – was de samenwerking een soort greenwashing?

“Ik denk van niet, want we deden goed en wetenschappelijk onafhankelijk biodiversiteitsonderzoek, voor duurzame energie. Bij veel andere musea bestonden echt sponsorrelaties, waarbij Shell geld gaf en er een soort sponsorplakkaat kwam. Dat is hier nooit het geval geweest en dat hebben we ook nooit gewild.

“Maar je ziet wel dat als je met iemand samenwerkt, er altijd iets van elkaar op de ander afstraalt. En dat we door onze naam met Shell te verbinden, legitimiteit geven aan wat zij doen. Dat vinden we niet meer passend.”

De beëindiging van de samenwerking met Shell ging per brief, vertelt Van Huis. Woordvoerder Bart Braun, die bij het gesprek zit, vult aan dat Shell een brief heeft teruggestuurd waarin het bedrijf zijn ‘teleurstelling’ uitsprak. Braun: “In hun ogen werken ze natuurlijk wel degelijk aan de energietransitie, en heeft Nederland ook gewoon een enorme energiehonger die gestild moet worden.”

Is Naturalis niet gezwicht voor de druk van klimaatactivisten, bijvoorbeeld uit angst voor meer radicale acties?

Van Huis: “Klimaatactivisten hebben zeker een rol gespeeld in onze keuze. Ik zou zelf niet van ‘druk’, ‘zwichten’ of ‘angst’ spreken. Ze dragen een – heel terecht – standpunt uit. Wij hebben dat standpunt tegen andere standpunten afgewogen en zijn zelf tot een beslissing gekomen.

“Ik heb de vorige periode meegemaakt dat er sprake was van écht activisme in Nederland, in de jaren zeventig. Ik heb toen zelf in een boom gezeten in Amelisweerd, terwijl de ME kwam. Ik ben blij dat jonge mensen ook nu bereid zijn om hun energie te steken in activisme, in risico’s lopen, in het gevecht aangaan. Zich vastlijmen aan de snelweg. Of naakt in een museum komen, zelfs als het voor ons moeilijk is om daar op een goede manier mee om te gaan. Ik sympathiseer met klimaatactivisten en hoop dat meer bedrijven naar ze gaan luisteren.”

Naturalis kreeg deze week ook kritiek. Een journalist voor de Telegraaf vroeg wat jullie gaan doen met inkomsten van bezoekers die met het vliegtuig komen, en ook milieuschade aanrichten.

Woordvoerder Bart voegt zich bij het gesprek: “We vragen bezoekers niet hoe ze hierheen zijn gekomen, dus daar kunnen we niet veel mee. We blijven zelf ook vliegen voor onderzoek. Het feit dat je niet perfect bent, betekent niet dat je geen stap in de goede richting moet zetten.”

Van Huis: “Precies. Het feit dat je niet alles goed doet, wil niet zeggen dat je niet mag proberen om dingen een beetje beter te doen. Ik ga niet over mijn bezoekers, maar ik kan ze wel uitleggen dat het goed is om planeet beter achter te laten. Vervolgens moeten ze zelf kiezen wat ze daarmee doen.”

Critici kunnen ook zeggen dat jullie Shell impliciet als ‘fout’ bedrijf neerzetten, terwijl het wel degelijk meewerkt aan de energietransitie. Is het beëindigen van de samenwerking – of het ‘cancelen’ – dan wel de juiste stap?

“Wij denken van wel. We vragen Shell niet om morgen op te houden om een oliemaatschappij te zijn, maar wel om te doen wat ze zelf zeggen. Als Shell altijd had gezegd: fuck het klimaat, we verkopen gewoon olie, dan hadden we überhaupt nooit met ze gewerkt. Maar ze hebben zich rondom het Parijsakkoord heel duidelijk uitgesproken. Ze komen hun woord niet na, dan houdt het een keer op.”

Een ander kritiekpunt van de klimaatbeweging is dat Naturalis bezoekers te weinig vertelt over de klimaat- en biodiversiteitscrisis. Uw standpunt is altijd geweest: wij laten mensen de schoonheid van de natuur zien, dan bekommeren ze zich vanzelf. Gaat ook hier het roer om?

“Nee. Alle museale onderzoeken laten zien dat je mensen beter bereikt met een positief statement, een energie-gevend statement. Daar gaan mensen over nadenken. Je bereikt mensen niet met een negatieve boodschap. Misschien wel op de A12, maar niet in een museum. Als je bezoekers een schuldgevoel aanpraat, willen ze gewoon weg.

“Als het specifiek gaat om ons vak – begrijpen hoe je met een museum mensen kan overtuigen om de aarde te beschermen – dan hebben wij daar veel verstand van. Het is flauw om te zeggen, maar meer verstand dan Extinction Rebellion. Volgens mij doen we dit goed.”

Meerdere musea verbraken hun banden met Shell al, maar universiteiten niet, ondanks steeds meer protest. Wat is uw boodschap aan universiteiten?

“Om dat besluit toch nog een keer heel goed tegen het licht te houden. Of ze daar wel de goede keuze maken.”

U denkt van niet?

“Als we vonden dat ze de goede keuze maakten, dan hadden wij ons beleid niet veranderd.”

Lees ook:

Zijn de enorme winsten van de fossiele industrie nog moreel acceptabel?

De miljardenwinsten van fossiele giganten werpen in toenemende mate vragen op. Hoe verhouden die gigantische bedragen zich tot hoge energienota’s voor burgers, het klimaat en fossiele subsidies?

Wie is Wael Sawan (48), de jonge nieuwe topman van Shell?

Voor de eerste keer presenteert Wael Sawan de jaarcijfers van Shell. De kersverse topman mag mooie resultaten presenteren.