Nachtvlinders tellen op het boerenland: ‘En nu laat ik hem weer gaan’

In het midden van een uitgestrekt grasland staat een witte emmer. Het gras wordt aan alle kanten omringd door boomsingels, zo kenmerkend voor het Achterhoekse coulissenlandschap. We zijn in Woold, bij Winterswijk. Op de weide naast ons staan koeien te grazen.

Boerin Ursula te Brake (45) loopt op zwarte klompen door het nog natte gras. “Ik ben heel benieuwd”, zegt ze als we bij de emmer komen en ze de plexiglas houder waar een ledlampje aan hangt van de emmer verwijdert. Er liggen twee platte ­eierdozen in de emmer. Langzaam draait Te Brake er één om. “Ja, daar zit er één”, zegt ze enthousiast. Ze wijst op een grijsbruine nachtvlinder in een holte van de eierdoos. Op de achtergrond loeit een koe.

Wollig kuifje

Te Brake doet mee aan Bimag: Boeren Insecten Monitoring Agrarische Gebieden, een project van De Vlinderstichting, LTO Noord en BoerenNatuur dat sinds 2019 loopt. Het eerste jaar deden er twintig boeren mee, inmiddels zijn het er tachtig. Om de twee weken zet Te Brake nachtvlindervallen op drie verschillende plekken rondom haar boerderij: op het productiegrasland, op het erf en in het botanische hooiland (de bloemenweide). De vangsten geeft ze door aan De Vlinderstichting.

De boerin maakt een foto van de nachtvlinder en laat hem op haar vinger kruipen. “Sommige zijn heel schattig”, zegt ze, terwijl ze het beestje bestudeert. De nachtvlinder die op haar vinger zit, heeft een ­wollig kuifje boven op zijn kop. Van dichtbij zijn de facetogen goed zichtbaar. Ze zet hem op een grashelm. “En nu laat ik hem weer gaan.”

Even later, in de stal met pasgeboren kalfjes, uploadt Te Brake via de app ObsIdentify de foto van de nachtvlinder: 100 procent zeker een maansikkeluil, geeft het venster aan. Later zal ze de foto in een speciale digitale omgeving naar De Vlinderstichting sturen.

Over nachtvlinders in particuliere tuinen is al vrij veel bekend, maar naar motten in natuurgebieden en in het agrarisch gebied is tot nu toe nauwelijks structureel onderzoek gedaan. Dit was de reden voor De Vlinderstichting om een LedEmmer te ontwikkelen. Met deze val kan gemakkelijk onderzoek worden ­gedaan, en is het bijvoorbeeld niet nodig om een aggregaat het land op te slepen. In de LedEmmer ligt een powerbank die de lamp van stroom voorziet.

“Tegenwoordig hoor je veel over de achteruitgang van insecten”, zegt Jurriën van Deijk van De Vlinderstichting. “De Duitse studie waaruit bleek dat insecten sinds 1989 met 75 procent achteruit waren gegaan, verwees als één van de oorzaken naar het agrarisch gebied. Maar daarnaar is weinig langjarige monitoring verricht. Tegelijkertijd wordt er best wel wat subsidie gegeven voor het herstellen van het agrarisch landschap, zoals voor bloemrijke akkerranden, kruidenrijke graslanden, en het herstellen van kleinschalige landschapselementen zoals heggetjes. Wij zijn nieuwsgierig wat de effecten daarvan zijn.” Doordat de vallen op verschillende plekken op het land worden gezet, wordt het verschil goed zichtbaar.

Alleen muggen

Te Brake loopt richting de emmer die op het erf achter de boerderij staat. We passeren een tractor en ­naderen een aantal bergen met ingekuild gras en mais. De val staat aan de rand van een stukje bos, dat een bufferzone is naar een Natura2000-gebied. “Nee, niks”, zegt ze als ze de eierdozen heeft bekeken. “Alleen wat muggen.” Waarschijnlijk heeft het te maken met de maan – die was vannacht bijna vol. Aangenomen wordt dat nachtvlinders de maan ­gebruiken om zich te oriënteren. Een kleinere lichtbron dichterbij is op zo’n moment oninteressant. Ook was de nacht al aan de koude kant voor de nachtvlinders.

Aan het Bimag-project doen veehouders, akkerbouwers en fruittelers mee. De animo was dit jaar groter dan het maximum aantal deelnemers dat begeleid kan worden: dertig boeren staan nog op de reservelijst. Het doel van het project is tweeledig: enerzijds krijgt De Vlinderstichting inzicht in het effect van natuurvriendelijke maatregelen die boeren op hun land nemen, anderzijds zien boeren met eigen ogen het effect van dit soort ingrepen op insecten.

Uit analyse van de 20.000 foto’s die tot nu toe zijn ingezonden, blijkt dat de meeste nachtvlinders worden gefotografeerd bij de natuurbevor­derende ingrepen. Maar de meeste soorten worden gevangen op het erf. Van Deijk: “Nachtvlinders zijn vaak gebonden aan één waardplant, een bepaalde soort waar ze hun eitjes op leggen en waar de rupsen van eten. Op het erf is meestal de grootste variatie aan planten te vinden: er staan wat struiken, bomen en bloemen.”

Te Brake en haar man Martijn (44) proberen met hun bedrijf zoveel ­mogelijk samen te werken met de natuur. Hun bedrijfsvoering zit tussen regulier en biologisch in. “Ik ben natuurliefhebber”, verklaart Ursula. “Ik houd niet alleen van vee, maar dat kleine spul vind ik ook interessant.” Toen ze vorig jaar met het project ging meedoen, kocht ze direct een nachtvlindergids. Van jongs af aan weet ze dat ze met ­dieren wil werken. Haar man groeide op als boerenzoon.

Soortenrijkdom

Acht jaar geleden begonnen Ursula en Martijn hun bedrijf. Ze pachten de grond van de vorige eigenaars. Martijn: “We zijn dit gaan doen omdat we ons willen omringen met de natuur. Je hebt hier veel reeën, ik vind het mooi om te zien hoe hazen door het landschap lopen.” Ursula vertelt dat er kerkuilen op de boerderij broeden, dat er boerenzwaluwen in de stal zitten en dit jaar nestelde er zelfs een rode wouw in een boom naast het erf. Ursula laat een foto zien van een populierenpijlstaart op haar hand: de grootste nachtvlinder die ze tot nu toe ving, een mot met kastanjebruine vlekken en hoekige vleugels.

Tussen de koeienflatsen door lopen we naar de bloemenweide waar de laatste emmer staat. Als ze de emmer er neerzet, barst het er altijd van de zoemende insecten, vertelt Te Brake, maar gek genoeg is het de plek waar ze het minst vangt. Ook dit keer geen geluk: de emmer blijkt wederom leeg.

Jurriën van Deijk van De Vlinderstichting krijgt door het project soms heel bijzondere soorten onder ogen. “Uit het veenweidegebied in het westen van Nederland krijg ik veel moeraswalstrospanners op­gestuurd. Die zie ik zelf bijna nooit, terwijl boeren ze in grote aantallen vangen. Het is mooi om te zien dat die beesten er nog best veel zitten.”

Van Deijk wijst erop dat de eerste stap naar herstel van bijvoorbeeld weidevogels óók begint bij een goede insectenstand. “Veel weidevogels eten nachtvlinders. Voordat vogels terug kunnen komen, moet het landschap op orde zijn, en daar horen de nachtvlinders ook bij. Zodra een akkerrand is ingezaaid, zie je dat daar al snel soorten terugkomen.”

Lees ook:

Vlinderexplosie dankzij nat voorjaar

Een explosie van vlinders de afgelopen zomer heeft ervoor gezorgd dat een aanvankelijk slecht vlinderjaar is omgebogen in een goed jaar. Er zijn 100.000 vlinders geteld in de jaarlijkse tuinvlindertelling.