Na de ‘boodschappentas-affaire’ start het Inlichtingenbureau een charmeoffensief

Het Inlichtingenbureau kreeg veel kritiek vanwege de ‘boodschappentas-affaire’ in Wijdemeren. Nu start het bureau een charmeoffensief. ‘Het komt echt uit een goed hart.’

In het keukentje probeert communicatieadviseur Lisette van Dort de gasten van koffie te voorzien. Ze is aangewezen op een koffieautomaat die daar niet voor gemaakt is. Het duurt lang en het ding spettert. Het Inlichtingenbureau lijkt het verleerd om grote groepen te ontvangen, maar vandaag houdt het open huis voor ambtenaren van ministeries en gemeenten. Van Dort: “We willen laten zien dat het hier veel minder spannend is dan veel mensen denken.”

Op tafels staan macarons en petitfours. Bij binnenkomst krijgt iedere gast een goodiebag. Dat moet een speelse verwijzing zijn naar de ‘boodschappentas-affaire’, waardoor het Inlichtingenbureau twee jaar geleden landelijke bekendheid kreeg. De gemeente Wijdemeren besloot toen de bijstandsuitkering van een inwoner te korten omdat zij regelmatig boodschappen kreeg van haar moeder. De gemeente ontdekte dat na een ‘signaal’ van het Inlichtingenbureau. En dat riep de vraag op: wat is dat voor club?

Het antwoord was toen: een organisatie die alles weet over bijstandsgerechtigden, maar zelf niet transparant is. Het Inlichtingenbureau is een stichting en valt daardoor niet onder de Wet open overheid. “Het lijkt erop dat het bureau is uitgegroeid tot een oceaan van data”, zei Aleid Wolfsen van de Autoriteit Persoonsgegevens destijds tegen Trouw. Hij vond dat de organisatie snel moest aangeven of zij zich aan alle wetgeving hield. “Ik moet voorzichtig zijn, maar het lijkt erop – tot onze schrik – dat het nog steeds niet op orde is”, zei hij erbij.

Bureau ziet zichzelf als ‘informatieknooppunt’

Tweeënhalf jaar later voelt directeur Peter Jansz zich gesterkt door drie rapporten. De Algemene Rekenkamer oordeelde dat de gebruikte algoritmen aan de eisen voldoen; onderzoek in opdracht van Sociale Zaken en Werkgelegenheid stelde vast dat de stichtingsvorm voor nu de beste optie is; de Autoriteit Persoonsgegevens vond geen overtredingen.

Het bureau stuurt dagelijks duizenden informatiepakketjes van de ene overheidsinstantie naar de andere. Volledig geautomatiseerd vraagt het bijvoorbeeld informatie op bij de Belastingdienst, het UWV, de Kamer van Koophandel om te checken of iemand ondernemer is. Gemeenten gebruiken die informatie om uit te zoeken of inwoners (nog) recht hebben op een bijstandsuitkering. Waterschappen zijn aangesloten en straks mogelijk provincies.

De medewerkers van het bureau zitten niet in al die persoonsgegevens te grasduinen, zegt Jansz. Alleen de gemeente die de informatie opvraagt, krijgt die te zien. Zijn bureau controleert niet of mensen terecht een bijstandsuitkering ontvangen, want die taak ligt bij de gemeente. Zijn organisatie levert wel informatie die ertoe kan leiden dat een gemeente gaat onderzoeken of iemand terecht een uitkering ontvangt.

‘Wijdemeren’ zorgde voor verandering

De ‘kwestie Wijdemeren’, zoals ze het bij het Inlichtingenbureau noemen, heeft voor verandering gezorgd. Nu heeft het bureau voor veel van zijn activiteiten de status van ‘verantwoordelijke’. Dat brengt meer eisen met zich mee dan voor ‘verwerkers’, de status die het bureau een paar jaar geleden nog had.

Het Inlichtingenbureau is minder informatie gaan delen met haar klanten. Voorheen wilden gemeenten álle informatie hebben, zegt Bas Tuinenga, bij het bureau verantwoordelijk voor innovatie. Nu verstrekt het bureau alleen de informatie die nodig is voor de wettelijke controle. Het meldt alleen wat er in iemands situatie is veranderd, bijvoorbeeld als iemand een auto heeft gekocht.

De Autoriteit Persoonsgegevens vroeg zich af of het noodzakelijk was om maandelijks informatie op te vragen over bijvoorbeeld autobezit. Het Inlichtingenbureau vindt van wel. Hoe eerder een gemeente weet of iemand een auto heeft, hoe eerder het een gesprek met de bijstandsgerechtigde kan beginnen.

Alleen nog relevante informatie

“Het hebben van een auto op zich is niet verboden, het kan bijstandsgerechtigden helpen naar hun werk te gaan en dat vergroot hun baankans”, zegt Tuinenga. “Maar als iemand een hele dure auto heeft gekocht, kan dat van invloed zijn op het recht op een uitkering. Dat wil je zo snel mogelijk weten. Hoe langer het duurt, hoe meer geld zo iemand moet terugbetalen en dat kan mensen in problemen brengen.”

Het bureau stuurt alleen nog relevantie informatie. Voor sommige regelingen willen gemeenten iemands leeftijd weten. Maar als de eis voor die regeling is dat iemand ouder is dan 18, meldt het bureau nu alleen dat iemand ouder is dan 18. Zoveel mogelijk beantwoordt het bureau alleen de echte vraag: voldoet iemand aan de criteria?

Medewerkers van het bureau geven aan dat ze geschrokken zijn van de ophef twee jaar geleden. Zij dachten bij te dragen aan een eerlijker samenleving. “Het komt echt uit een goed hart”, benadrukt Kees-Jan de Graaf. “Veel van ons zijn actief bij de voedselbank, helpen vluchtelingen om Nederlands te leren of zijn bewindvoerder.”

Lees ook:

Een uitkering gehad? Het Inlichtingenbureau ziet álles

Hoe werkt het Inlichtingenbureau dat gemeenten helpt te controleren of mensen recht hebben op een bijstandsuitkering?