Moeder natuur is waarschijnlijk volkomen onverschillig voor ons lot

Gelooft u dat de natuur inherent goed is? Dat ze ‘het beste met ons voorheeft’? En dat we haar dáárom niet mogen uitbuiten, verwoesten en vernietigen?

Dat kan ik me eigenlijk niet voorstellen. De natuur geeft en de natuur neemt, zoals we van de zee plegen te zeggen. Het idee dat de natuur ‘goed voor ons is’, is al even eenzijdig als het idee dat ze ‘ons altijd heeft laten lijden’, zoals Alan Levinovitz het vorige week in dit katern uitdrukte. Met die laatste opmerking keerde de Amerikaanse theoloog zich tegen de ‘de moderne milieubeweging’, want die zou het ‘natuurlijke’ vereren als een nieuwe afgod. Alles wat ‘natuurlijk’ is, zou volgens hen goed zijn, want puur en harmonieus. Elk ingrijpen van de mens kan volgens hun redenering alleen maar slecht zijn. En als er een natuurramp uitbreekt, dan wordt dat gezien als de wraak van Moeder Aarde.

Daarmee bewijst ‘de moderne milieubeweging’ volgens Alan Levinovitz nooit verder gekomen te zijn dan ouderwetse gelovigen, die achter elk onweer of orkaan de hand zagen van een God die de mens straft of beloont: Maak God of Moeder Aarde niet boos, want dan slaat zij terug! “Bij iedere milieuramp ontluikt de religieuze houding”, aldus Levinovitz, “wanneer milieuactivisten aan­voeren dat de ramp is veroorzaakt door de manier waarop we het milieu kwetsen”.

Als dit ‘verering’ wordt genoemd vraag je je af wat daar erg aan is

Ik vond dat een eigen­aardig verwijt. Zeker bestaat er een bont gezel­schap aan complotdenkers en gekkies die niet vertrouwen op vaccins en allerlei andere slim­me menselijke uitvindingen die het leven op aarde prettiger en beter hebben gemaakt. Dat hou je altijd, zulke romantici. Zeker wijst de moderne milieubeweging in geval van natuurrampen nogal eens op roekeloos menselijk gedrag (‘we worden gestraft’). Maar dat heeft niets te maken met een gehei­me behoefte aan een strenge God of een ro­man­tisch verlangen naar een leven buiten de moderne beschaving. Het heeft daarentegen alles te maken met de constatering dat we een complex systeem als ‘de natuur’ (dat we vroeger inderdaad de Schepping noemden) niet straffeloos kunnen ‘kwetsen’, dat wil zeggen vervuilen met een over­maat aan CO2 of plastic. Dan gaat er te veel tegelijk kapot en dat is zon­de. Dat zal de theoloog toch met ons eens zijn?

De natuur is een schitterend, verbijsterend complex systeem. Maar wie daarvoor bewondering opbrengt, of zelfs ontzag voelt, beweert nog lang niet dat de natuur een bedoeling heeft, laat staan een bedoeling met ons. Nee, moedertje natuur bedoelt het niet goed of slecht, en is waarschijnlijk volkomen onverschillig voor ons lot. Ze is niet ‘goed’ in ethische zin. Maar ze is wel bewon­derenswaardig en ontzagwekkend. Misschien is dat juist de reden dát ze vroeger God werd genoemd, als we God onpersoonlijk denken. Ze is groter dan wijzelf. We komen uit haar voort en keren tot haar terug.

We proberen haar beter te begrijpen en rekening met haar te houden, zodat ze zich niet tegen ons keert. Als die houding ‘verering’ wordt genoemd, vraag je je af wat daar zo erg aan is.

Wat is daar nou erg aan? Leonie Breebaart onderzoekt in haar column de actualiteit op filosofische wijze.