Milieuramp China / ’In Harbin kom je nog altijd zwart de Songhua-rivier uit’

Meneer Ren staat in vol ornaat te vissen aan de oever van de Songhua in de stad Harbin. De vier miljoen inwoners van deze stad waren twee jaar geleden een dikke week afgesloten van stromend water als veiligheidsmaatregel, nadat zich bij de stad Jilin een explosie had voorgedaan in een chemische fabriek.

Nu lijkt het leven in de stad weer normaal. Meneer Ren heeft geen oog voor bezoekers die in een sliert naar de toeristenbootjes lopen, noch voor de zwarte drab, die iets verder op het water drijft. Langzaam haalt hij zijn net binnen. Daarin een blauw stuk plastic en twee kleine vissen.

De gepensioneerde man vist voor zijn plezier. Het vervuilde water neemt hij voor lief. De visstand neemt ieder jaar af, maar de vis ’smaakt nog best goed’, verzekert hij. „Vooruitgang brengt nu eenmaal milieuvervuiling. Als individu kunnen we weinig doen, milieu is een taak van de overheid. Die pakt het nu beter aan, al gaat het te langzaam.”

Een paar kilometer stroomopwaarts loopt een kleinere rivier uit in de brede Songhua. Het is volgens Zhang Yadong, leider van de milieubeweging Groen Longjiang, het meest vervuilde punt in de stad. Dat is te zien en te ruiken. „Het instromende water is vervuild met huishoudelijk en ander afvalwater. Het moet redelijk makkelijk schoner kunnen, maar niemand doet er iets aan”, zucht Zhang. Hij wijst naar een brug: „In de zomer zwemmen daar nog altijd mensen.”

„Op sommige plaatsen kom je zwart het water uit”, vertelt een toekijkende voorbijganger uit eigen ervaring. „Maar inwoners van Harbin houden te veel van zwemmen om het niet te doen.”

Volgens Zhang herinnert iedereen in de stad zich nog die week in november 2005 dat ze het zonder water moesten doen. De milieuramp – waarbij benzeen in het water lekte – schudde zowel de stad als de overheid in Peking wakker. Fabrieken langs rivieren ondergingen strenge(re) controle, en die aanpak gaat door, jubelen de staatsmedia. Eerder dit jaar nog werden meer dan vierduizend bedrijven gecontroleerd en 110 vervuilende ondernemingen langs de Songhua gesloten, aldus staatspersbureau Xinhua. Er zijn waterzuiverings- en controleapparatuur geïnstalleerd. Volgens een vorig jaar opgesteld overheidsplan voor de Songhua moet 90 procent van het rivierwater in 2010 drinkbaar zijn. Dat de rivier zwaarvervuild is, net als de andere Chinese rivieren, staat buiten kijf. Het is onduidelijk hoe moet worden vastgesteld in hoeverre de ramp met het benzeen zijn sporen heeft nagelaten. Er is aanvullend onderzoek nodig, vinden de Verenigde Naties, maar volgens Peking is er niets bijzonders meer aan de hand.

In reactie op de ramp verhief Peking in december 2005 veilig drinkwater, het verminderen van vervuiling en het voorkomen van watervervuilende incidenten tot ’topprioriteit’. In januari 2006 volgde een nationaal plan voor de aanpak van milieurampen. Maar de uitvoer van en controle op (nieuwe) regels zijn nog altijd zwak. Weinig budget voor milieucontrole en relatief lage boetes voor vervuilers, belemmeren een efficiënte aanpak, aldus een eerder dit jaar verschenen studie van de Wereldbank naar grootschalige watervervuiling in China. Groei van regios wordt nog altijd bepaald op basis van economische vooruitgang, zonder milieuverontreiniging of de aanpak ervan in acht te nemen.

„Lokale overheden zijn vaak meer de beheerders van fabrieken, dan dat ze het algemeen belang dienen”, zegt Wen Bo van milieuorganisatie Pacific Environment in Peking. Hij meent dat de overheid ’niet veel’ geleerd heeft van het Songhua-incident. „De overheid verzuimt het publiek op grote schaal in te lichten over de vervuiling van het water. Ze wil vooral de sociale stabiliteit behouden.”

De milieuramp heeft het bewustzijn van doorsnee-Chinezen wel vergroot, meent Wen. „Die lijken mil-ieubewuster dan functionarissen. Maar de bevolking moet dermate hard werken voor het bestaan, dat milieubewustheid geleidelijk weer plaatsmaakt voor andere prioriteiten in het dagelijks leven.”