AnalyseMilieudefensie
Milieudefensie dreigt met rechtszaken tegen 29 grote vervuilers. Maken die een kans?
Milieudefensie eist een stevig klimaatplan van 29 ‘grote vervuilers’. Komen ze daar niet mee, dan riskeren ze een klimaatzaak, net zoals Shell. Of de rechter deze bedrijven ook zou verplichten tot groene maatregelen, is echter de vraag.
Is een volle olietank te vergelijken met een vette worst? Het lijkt een bespottelijke vraag, maar dit zou een verdraaid complex juridisch vraagstuk kunnen worden waar een rechter zich straks over moet buigen.
Vleesbedrijf Vion is één van de 29 bedrijven die donderdag een ultimatum van Milieudefensie ontvingen. Als het concern niet vlug met een stevig plan komt om voor 2030 klimaatvriendelijk te werken, dan dreigt de organisatie Vion voor de rechter te slepen. Bij oliereus Shell slaagde Milieudefensie er vorig jaar in om het bedrijf via een rechtszaak - hoger beroep volgt nog - tot 45 procent CO2-reductie te dwingen. Dat smaakt de milieuorganisatie naar meer, vandaar het dreigement aan de vleesgigant, die dieren slacht uit de intensieve veehouderij - naast stikstof een grote bron van broeikasgas.
Het is een allegaartje, de lijst van bedrijven die door Milieudefensie zijn gesommeerd om binnen drie maanden een overtuigend plan in te leveren voor het naleven van het Parijse Klimaatakkoord. Bekende namen als Schiphol, Tata Steel, de Rabobank, Ahold en RWE staan erin. Maar ook ondernemingen die meer in de luwte opereren, zoals chemiebedrijf LyondellBasell en verzekeraar Atradius. En ooit van het autoproductiebedrijf Stellantis gehoord? Allemaal kregen ze een brief op de mat, met de mededeling dat de Shell-zaak hun voorland is, indien ze niet snel een groene koers opstellen.
Klimaatdoelen als maatschappelijke norm
“Met de Shell-uitspraak als basis zijn al die bedrijven in theorie ook juridisch te houden aan het naleven van de klimaatdoelen”, reageert milieu- en mensenrechtenjurist Jan van de Venis. Dat niet de bedrijven maar overheden het Klimaatakkoord hebben afgesproken doet er niet toe, bleek uit het Shell-vonnis. De klimaatdoelen gelden als maatschappelijke norm, zei de rechter, en een bedrijf met een mega-voetafdruk moet hiermee in lijn gaan handelen.
“Dat werpt dus wel de vraag op: zijn de 29 bedrijven die Milieudefensie op de korrel neemt groot genoeg, wat uitstoot van broeikasgas betreft, om ze veroordeeld te krijgen? Een kleinere speler die minder bijdraagt aan de klimaatgevaren, zal een rechter mogelijk minder snel verplichten tot CO2-reductie.”
Andere oliereuzen
De makkelijkste vertaalslag van de Shell-zaak is door Milieudefensie te maken via andere oliereuzen: BP en Exxon Mobile. Het type ‘gevaarzetting’ voor het klimaat, als gevolg van grootschalige olie- en gashandel, komt hierbij aardig overeen. “Dat kan ook gelden voor andere grote bedrijven waar aanwijsbaar troep uit de schoorsteen komt”, zegt Van de Venis, internationaal expert op het gebied van milieuzaken. Denk aan kunstmestfabriek Yara of de energiecentrales van RWE en Uniper, ook bedrijven die op de lijst staan.
“Milieudefensie won de zaak tegen Shell op basis van mensenrechten als ‘gezondheid’ en ‘leven’, die via de VN guiding principles ook voor bedrijven gelden. Een fabriek waar schadelijke stoffen uitkomt, of het nu kooldioxide, fijnstof of lood is, valt hierop aan te spreken. Een stuk lastiger wordt het, schat ik in, om bedrijven verantwoordelijk te houden voor klimaatschade die zij indirect berokkenen.”
Daarvan is een aantal te vinden op de lijst van 29 ‘grootvervuilers’ die Milieudefensie presenteert. Verzekeraar NN en pensioenfonds PfwZ bijvoorbeeld, kregen de brandbrief van Milieudefensie op de mat, omdat zij miljarden euro’s beleggen in klimaatonvriendelijke bedrijven, zoals in de olie- en gassector. “Ik betwijfel of de rechter zulke investeringen snel als onrechtmatig zal beoordelen”, zegt Van de Venis.
Pensioenreus ABP
Opvallend genoeg staat pensioenreus ABP ook op de lijst van Milieudefensie. ABP verraste eind 2021 met een belofte om volledig groen te gaan beleggen. Milieudefensie wil die belofte niet zomaar geloven en eist onderbouwing. Datzelfde geldt voor Tata Steel, dat onlangs overwegend positief ontvangen voornemens voor groene waterstof lanceerde. Ook daarvan wil Milieudefensie onderbouwing zien, zodat het in de zomer kan kijken of er reden is om met de regen van rechtszaken te beginnen.
De juristen van bedrijven op de lijst, van bouwers BAM en Boskalis tot FrieslandCampina en KLM, zoeken uit in hoeverre ze zich zorgen moeten maken. Werkgeversorganisatie VNO-NCW liet na het Shell-vonnis weten dat onder grote bedrijven best wat onrust ontstond, ondanks het feit dat ze het aansprakelijk stellen van fabrikanten en dienstverleners onterecht vinden. Het zijn tenslotte consumenten die de CO2-intensieve producten kopen, redeneren zij.
De rechter ging daar in de Shell-zaak niet in mee. Automobilisten zijn gemiddeld zó afhankelijk van de dominante oliereus dat Shell zich moet inspannen om de voetafdruk van klanten te verlagen. Het is onzeker of een rechter hetzelfde zou zeggen over alle 29 bedrijven, denkt Van de Venis. Vervuilers mijden kan geregeld: de keuzevrijheid voor een stroomleverancier, verzekeraar, bank, supermarkt of (vega)worst is groot.
Lees ook:
Waarom het vonnis tegen Shell een kantelpunt lijkt te worden in de klimaatcrisis
De fossiele industrie kreeg vorig jaar de ene dreun na de andere. Het vonnis in de rechtszaak tegen Shell was het sluitstuk van een reeks gebeurtenissen die de sector schokt.
