Waterkwaliteit
Medicijnresten tasten kwaliteit oppervlaktewater aan
Sloten, rivieren, plassen en meren bevatten beduidend meer resten van medicijnen dan eerder werd geschat, blijkt uit onderzoek van het RIVM en Deltares. Ze kunnen schadelijk zijn voor dieren en planten in het oppervlaktewater.
Een likje gel tegen de spierpijn, dat wrijft lekker weg en baat het niet dan schaadt het niet, toch? Helaas, toch wel. In veel van die smeerbare middelen tegen zeurende pijn zit de ontstekingsremmer diclofenac. En die stof treffen onderzoekers geregeld aan in het oppervlaktewater. Net als veel andere resten van pijnstillers, antibiotica, bloeddrukverlagers en antidepressiva, die we uitplassen of van onze huid wassen en wegspoelen via het riool.
Een deel van de medicijnresten komt terecht in sloten, rivieren, plassen en meren. Zeker 190 ton per jaar, schrijven onderzoekers van het RIVM en Deltares in een rapport dat ze maandagmorgen presenteren. Negentien verschillende stoffen overschreden in de jaren 2017 en 2018 de risicogrens, dat is 14 procent van de gemeten stoffen. En waarschijnlijk gebeurt dit vaker, want bij een lage risicogrens is het voor waterbeheerders moeilijk zo’n overschrijding aan te tonen, staat in het rapport.
Meer metingen
Het onderzoek, in opdracht van het ministerie van infrastructuur en waterstaat, is een update van een rapport uit 2016, toen het RIVM de hoeveelheid resten veel lager inschatte. “Er worden niet wezenlijk meer medicijnen gebruikt, maar er is meer gemeten, we hebben dus meer gegevens over normoverschrijdingen”, legt Caroline Moermond van het RIVM uit.
Er is alleen gekeken naar voorgeschreven medicijnen, waarover nauwkeurige gegevens bestaan over de mate van afbraak in de mens en in hoeverre ze door de zuivering uit het riool worden gehaald. Het gebruik van vrije geneesmiddelen (zonder recept en niet uit de apotheek) en medicijnen uit de specialistische zorg is niet bekend. Ook is nog te weinig bekend over afbraakproducten die in het water weer de vorm van de oorspronkelijke werkzame stof terugkrijgen.
Hormoonverstoring en gedragsverandering
Eerdere onderzoeken lieten al zien dat medicijnresten schadelijk zijn voor organismen in het water. Zo zagen Britse onderzoekers vervrouwelijking bij vissen; de mannetjes ontwikkelden eileiders en eitjes in de zaadballen. Behalve hormoonverstoring is ook gedragsverandering aangetoond. Schade aan het ecosysteem betekent op de langere termijn ook een risico voor de mens.
Waterbeheerders zijn al druk bezig de rioolzuivering te verfijnen, zegt Moermond. “Behalve voedingsstoffen filteren ze ongeveer 60 procent van de medicijnresten uit het water. Er lopen pilots om dat percentage te verhogen. Ook helpt het als waterzuivering bij hotspots worden verbeterd, bijvoorbeeld waar ze lozen op kleine slootjes of in de buurt van een natuurgebied.”
Plaszakken
Nog beter is voorkomen dat medicijnresten in het water komen. Zo beginnen enkele ziekenhuizen een pilot met plaszakken voor patiënten die een röntgenonderzoek hebben ondergaan, om de contrastmiddelen in de urine op te vangen. “We hebben in Nederland het beste drinkwater ter wereld, maar het kost steeds meer moeite om medicijnresten uit de bronnen te halen. De aanwezigheid van röntgencontrastmiddelen maakt de zuivering nog moeilijker.”
Overgebleven medicijnen inleveren bij apotheek of milieustraat helpt ook. “Het lijkt zo logisch dat je een flesje omspoelt en het naar de glasbak brengt, maar vaak zit er nog een restje werkzame stof in, en het is juist niet de bedoeling dat je dat door de gootsteen wegspoelt”, legt Moermond uit. “Daarnaast is goed gebruik van belang. Kijk bij gebruik van meerdere medicijnen regelmatig of het allemaal nog nodig is. Dat is ook in het belang van de patiënt. En kijk of de pijnstiller die je gebruikt wel echt werkt. Zo’n gel tegen artritis smeert lekker, maar is niet werkzaam tegen spierpijn.”
Lees ook:
Advies: Burger, maak je druk over de risico’s van gevaarlijke stoffen
De overheid moet meer grip krijgen op gevaarlijke stoffen zoals Pfas, microplastics, medicijnenresten en landbouwgif, aldus een advies aan regering en parlement. En burgers mogen zich best wat meer roeren.
Nederlands oppervlaktewater scoort een dikke onvoldoende
De kwaliteit van het oppervlaktewater in Nederland lijkt goed, maar schijnt bedriegt. Sloten, beken, vijvers, grachten en kleine plassen zijn vervuild en goed toezicht is er niet, aldus Natuur & Milieu.
De milieurisico’s van medicijnresten in het water zijn zwaar onderschat
De milieurisico’s van medicijnresten in oppervlaktewater zijn veel groter dan tot dusver gedacht. Dit blijkt uit een grote wetenschappelijke studie van milieukundigen van de Radboud Universiteit in Nijmegen.
