Lezen over het klimaatprobleem is nooit leuk, lezen over oplossingen wel

Klimaatboek over de grote kracht van het kleine verschil

Na 175 pagina’s valt haar naam. Greta Thunberg. Wie een eigentijds boek schrijft over het klimaatvraagstuk kan niet om haar heen. Het Zweedse ‘klimaatmeisje’ werd beroemd door recht voor z’n raap te zeggen: de leiders doen veel te weinig tegen de opwarming als gevolg van CO2-uitstoot. Uit frustratie daarover begon ze vorig jaar, vijftien jaar oud toen, met ‘klimaatspijbelen’. Een ingeburgerde term nu.

Kan je nagaan, schrijft journalist Jelmer Mommers (1987), hoe snel iemand veel invloed kan krijgen. Mensenmassa’s kennen Thunbergs klimaatoproep, ze wint prestigieuze prijzen, scholieren staken massaal mee, politici dwepen met haar. Daar hebben we direct een hoofdthema van het boek te pakken. Ja, klimaatverandering is een probleem dat gierend uit de hand dreigt te lopen. Maar nee, dat hoeft niet te gebeuren.

Individuele klimaatactie

De burgerbeweging, van onderop, biedt hoop op verandering, schetst de vlot geschreven bundel ‘Hoe gaan we dit uitleggen’. Niet iedereen hoeft zo strijdbaar voorop te gaan lopen als Thunberg. Iedereen kan zijn stem laten gelden, tijdens het winkelen, bij de bank, in het stemhokje. ‘De grote kracht van het kleine verschil’ noemt Mommers de optelsom van individuele klimaatactie. Daarmee zet hij een monter verhaal neer, over de kant die het opgaat met het klimaatdebat.

Dat het klimaatprobleem op te lossen is, zet de auteur kracht bij door op te noemen wat er allemaal mogelijk is met schone energie. Hoe rap de techniek zich ontwikkelt en hoe hard de prijzen dalen. Voor ontmoedigende doemscenario’s is geen plaats in dit boek. Laat staan voor argumenten van klimaatontkenners, die het debat verlagen tot het niveau van welles-nietes. Mommers volstaat met een rijtje misvattingen achter in het boek. Die ontkracht hij kort.

Het is een duidelijke keuze om het klimaatvraagstuk vol goede moed te benaderen. “We are made of stories”, zo citeert Mommers de Amerikaanse schrijver Jonathan Safran Foer, die een boek schreef over de vraag waarom veel mensen smullen van koeien en varkens, maar walgen van kat of hond op hun bord. De kern: beeldvorming bepaalt ons handelen. Dat brengt Mommers ertoe om zelf een beeld te vormen van de duurzame toekomst. Zonder vervuiling en verwoesting van natuur – en dat terwijl de (groene) economie blijft draaien. De dwarsliggende fossiele industrieën en politici trekken aan het kortste eind. Idyllisch, maar voorstelbaar gepresenteerd.

Rosa Parks

‘t Kan verkeren, betoogt Mommers. De smartphone brak ook snel door nadat een kleine voorhoede in de jaren negentig een gsm wilde. Mommers schroomt niet om vergelijkingen te trekken met de afschaffing van de slavernij of de invoering van vrouwenstemrecht. Grote maatschappelijke doorbraken, ingeleid door een krachtige burgerbeweging. En niet voor niets is Rosa Parks de inspiratiebron van Greta Thunberg. Ook zij startte een beweging met een simpele daad van verzet, door haar zitplek in de bus niet lijdzaam af te staan aan een instappende medepassagier.
Frank Straver

Jelmer Mommers
‘Hoe gaan we dit uitleggen - onze toekomst op een steeds warmere aarde’
De Correspondent
240 blz. € 20

Verander de economie in een vlinder

De economie is als een rups. Zoveel mogelijk eten is het devies, geholpen door speciale organen om voedsel vast te grijpen en naar binnen te werken. Van net uit het eitje tot voldaan diertje kan de rups meer dan drieduizend keer zwaarder zijn geworden.

Het is een metafoor die Jack Cox, ondernemer en financieel expert, gebruikt in zijn boek ‘Vlindereconomie’. In de natuur wordt de rups een vlinder, maar de economie van de mensenwereld blijft steken in het vreetstadium. De metamorfose naar het prachtige gevleugelde insect, symbool van geluk, liefde en vruchtbaarheid, bereiken we niet.

Met de onverzadigbare eetlust wijst Cox naar economische groei en schulden. De wereldeconomie draait dankzij een enorme schuldenberg van overheden, bedrijven en particulieren. Die is 3,18 keer zo groot als het mondiale bruto binnenlands product. Dit bouwwerk dondert niet om zolang de economie gestaag blijft groeien, is de analyse van Cox, met minstens 3 procent per jaar.

Earth Overshoot Day

Maar dat groeitempo is niet houdbaar op die ene planeet waarop de mensheid leeft. De zogeheten Earth Overshoot Day, de eerste dag van het jaar dat de economie gaat interen op de reserves van de aarde, lag vorig jaar op 1 augustus. In 1981 was dat nog 14 december. Hoe te ontsnappen aan de fase van rupsje Nooitgenoeg, is de vraag die Cox zichzelf stelt.

Daarbij gaat de schrijver de breedte in. Hij beschrijft allerlei verschillende benaderingen. Van de donut-economie van Kate Raworth, de filosofie van de Ubuntu en de studies naar ongelijkheid van Thomas Piketty tot de duurzame doelen van de Verenigde Naties, het beleid van de Europese Centrale Bank en het basisinkomen. Het is informatief en helder opgeschreven, maar wel erg weids.

Uiteindelijk werkt Cox, die zijn inspiratie uit de natuur haalt, toe naar concrete suggesties om voorbij de dikke rups te komen. Doe iets aan de overheidsschulden met een eenmalige belasting op al het financiële vermogen, stelt hij voor. Voor Nederland zou dat een eenmalige heffing van 5 procent betekenen. Dat moet ruim 100 miljard euro opleveren om de staatsschuld naar rond de 40 procent van het bbp terug te brengen. Een lagere schuld, zegt Cox, kan toe met een bedeesder groeitempo. Per jaar is 1 procent voldoende. Daardoor putten mensen de planeet minder snel uit en ontstaat er tijd om natuur- en milieuproblemen op te lossen, is de redenering.

Ecologisch inkomen

Bind tegelijk topbeloningen in bedrijven aan strakke regels en voer een ‘ecologisch inkomen’ in. Dat is een basisinkomen beschikbaar voor mensen die hun ecologische voetafdruk drastisch willen verkleinen. Mensen die in een tiny house gaan wonen, vegetarisch of veganistisch gaan eten en hun eigen groenten verbouwen, moeten met zo’n financiële toelage dat kunnen doen. Dat stelt anderen in staat een grotere ecologische voetafdruk te hebben en de belasting af te dragen voor dat ecologisch inkomen.

Of deze maatregelen de vlinder uiteindelijk doen ontpoppen, is de vraag. Cox’ boek levert in ieder geval stof tot nadenken op.
Esther Bijlo

Jack Cox
Vlindereconomie. Van groei naar ontwikkeling
Ecosenso
183 blz. € 21,95

Lees ook:

Het kan: optimistisch zijn over het klimaat

Eind 2018 verschenen drie andere boeken over klimaatverandering. Leesvoer vol zorgen? Ook wel, maar het optimisme overheerste. Het accent lag wederom op de vele mogelijke oplossingen.