Je ziet ze bijna niet drijven door hun onopvallende kleur. Kleine plastic matjes, bedoeld om grasvelden te versterken. In Leiden raken ze op drift. Ze dobberen in de Oude Rijn richting Noordzee. Ingrediënten voor plastic soep.
Het leek een goed plan: de grasmat van de Lammermarkt in Leiden versterken met plastic matjes die met de wortels van nieuw gras zouden vergroeien. De Lammermarkt, een van de vele kermislocaties tijdens het jaarlijkse stadsfeest Leidens Ontzet, moest worden heringericht na de bouw van een ondergrondse parkeergarage. Voor er gras werd ingezaaid, liet de gemeente een dikke deken van plastic matjes leggen. Grasfundering, noemt de leverancier het. Zo maak je een groen evenemententerrein bestendig tegen kermisgedruis en ander zwaar materieel.
Netlon mesh elements heten ze. ‘Natuurlijk gefundeerd gras’, ronkt de folder van leverancier Van Kessel Sport en Cultuurtechniek te Buren in de Betuwe: “Een parkeerterrein dat eruitziet als een gewoon grasveld, maar waar vrachtwagens zonder problemen kunnen rijden en parkeren. Dat kan niet? Wel met een fundering van Netlon.”
Leiden zag het wel zitten. De tienduizenden kunststof wapeningsnetjes op de Lammermarkt zouden in elkaar haken en – vermengd met ‘een zorgvuldig samengestelde toplaag van zand en compost’ – een prachtige groene fundering vormen voor de Lammermarkt. Begin 2017 werden ze op de braakliggende Lammermarkt gestort. De folder van Van Kessel: “Doordat graswortels door de bodemwapening groeien, ontstaat een sterk verankerd wortelsysteem met een natuurlijke toplaag van gras, die intensief kan worden belast”.
Zo’n vederlicht stukje plastic raakt makkelijk op drift
Tot zover de theorie. De matjes van 4,5 bij 9 centimeter per stuk wegen nog geen kwart gram en zo’n vederlicht stukje plastic blijkt makkelijk op drift te raken.
Want de Leidse matjes bleven niet onder de grond. “We vonden al een tijdlang van die matjes in het water van de Leidse grachten”, vertellen Auke Florian Hiemstra en Daniël Siepman, twee vrijwillige zwerfvuilrapers uit Leiden. “We wisten niet wat het waren en waar ze vandaan kwamen, dus hebben we foto’s op Twitter geplaatst. Toen meldde iemand dat het funderingsmatjes waren voor grasmatten. We zijn verder gaan zoeken en zo kwamen we bij de Lammermarkt uit. Daar zagen we ze massaal liggen, tussen het gras.”
Leiden sprak in eerste aanleg van een incident en meldde dat de matjes al waren opgeruimd. Dat bleek een fabeltje. Siepman: “We zijn eind december met vijftien vrijwilligers dat terrein opgegaan en hebben anderhalf uur matjes geraapt. We zijn gestopt toen we 20.000 stuks hadden.” Siepman heeft die 20.000 Leidse matjes voor de fotograaf in een enorm visnet gestopt en, inderdaad, het zijn er veel, heel veel.
Hiemstra, bioloog, was één van de initiatiefnemers van een succesvolle actie om de gemeente Leiden af te brengen van de plastic bierbekers die jaarlijks op grote schaal werden gebruikt tijdens stadsfeesten als Koningsdag en Leidens Ontzet. De bekers, bestemd voor eenmalig gebruik, belandden op straat, waar ze door de gemeentereiniging werden opgeruimd. Maar een groot deel rolde in de grachten. Met andere vrijwilligers trof Hiemstra tijdens kanotochten door Leiden het hele jaar door bekers aan in de grachten en in de Oude Rijn. Op een stukje van achthonderd meter in de Oude Singel van Leiden werden kort na een stadsfeest duizend bekers op gevist. “Na Koningsdag vonden we in honderd meter gracht zevenduizend bekers”, vertelt Siepman.
Op de kanotochten werd allerlei drijvend afval uit het water gevist en meegenomen. De weggooibekers werden onderwerp van een bijzondere actie, die er uiteindelijk toe leidde dat Leiden vorig jaar statiegeldbekers invoerde. Het afvalprobleem behoorde in één keer tot het verleden. Afgelopen oktober werden er na Leidens Ontzet vrijwel geen bekers meer in de grachten gevonden. Andere gemeenten willen het Leidse voorbeeld volgen.
Die Leidse matjes, eigenlijk is dat hetzelfde verhaal. Ook die matjes drijven langzaam maar zeker de stad uit richting Noordzee. Afgelopen vrijdag zijn vrijwilligers er weer met kano’s op uit gegaan. Ze kwamen tot bij ’t Duyfrak, een woonwijk in Valkenburg. Daar in de Oude Rijn, meer dan vijf kilometer van de Leidse Lammermarkt, werd nog een netje gevonden in het water. Binnenkort gaan de vrijwilligers in het stuk van Valkenburg naar Katwijk aan de Rijn op zoek naar matjes.
Het is geniepig spul, zegt Hiemstra. “Jonge watervogels en andere waterdieren kunnen hun kop door de mazen steken en dan is de kans groot dat ze zo’n stuk plastic niet meer kwijtraken. Dat is bedreigend. We komen dit soort plastics ook tegen in vogelnesten. In de grachten zitten soms tientallen van die netjes vast in oeverplanten. Een jong kuiken kan zomaar verstrikt raken in die matjes en er in stikken.”
Niet genoeg nazorg
De gemeente Leiden is een tikkeltje geschrokken van de bevindingen van de afvalrapers en steekt de hand in eigen boezem. Volgens de gemeente is de kans dat de matjes losraken klein als het gras goed is volgroeid. Dat is op de Lammermarkt niet goed gegaan, zegt woordvoerster Hester Tuinhof.
“De groeiomstandigheden na het inzaaien waren niet optimaal en er is niet genoeg nazorg geweest. Daardoor zijn de netjes losgekomen. Om een goed volgroeide grasmat te krijgen, moet er specifiek onderhoud worden gedaan. Dat is niet gebeurd. Bovendien is de schade aan de grasmat niet of onvoldoende hersteld, waardoor veel meer netjes konden loskomen.”
Het onderhoud wordt de komende tijd verbeterd, meldt Tuinhof. Leiden hád plannen om ook nieuw gras op de Garenmarkt te funderen met de plastic matjes, maar dat gaat niet meer gebeuren. “We willen verder in de stad geen plastic meer in de grond.”
De leverancier van plastic matjes om grasvelden te versterken, Van Kessel Sport- en Cultuurtechniek, wil geen vragen beantwoorden. “We zijn in gesprek met de gemeente Leiden over dit probleem en doen verder geen mededelingen”, laat een woordvoerster kortaf weten. Ze weigert in te gaan op algemene vragen over de techniek en over het formaat van de netjes. De webpagina’s van de firma, waarop tot voor kort reclame werd gemaakt voor de Netlon-matjes, zijn al een tijdje uit de lucht.
De plantsoenarbeider heeft er een hele klus aan
Op de Lammermarkt heeft plantsoenarbeider Kees Roos, die in opdracht van de gemeente de boel bijhoudt, inmiddels een hele klus aan het opruimen van de matjes. “Ik maak hier altijd schoon. Dit is mijn terreintje. Ik heb gehoord dat die vrijwilligers hier 20.000 van die netjes hebben opgeraapt. Ik kon het niet geloven.”
Maar intussen weet ook Roos hoe hij moet zoeken. De netjes vallen tussen het gras nauwelijks op. “Ik heb er vanmorgen in een uurtje zeker honderdvijftig gevonden.”
Elders in het land lijken de matjes nergens voor problemen te zorgen. In Utrecht liggen dezelfde matjes onder het gras van het evenemententerrein Park Transwijk. Volgens woordvoerster Jacqueline Rabius zijn daar nooit zwervende matjes aangetroffen. “Na ieder evenement is er een naschouw. Eventuele beschadigingen aan de grasmat herstellen we meteen. Daarnaast wordt het grasveld extra bemest en zonodig opnieuw ingezaaid na een evenement. Verder verplichten wij organisatoren om rijplaten op het gras te gebruiken.”
In Amsterdam is het materiaal onder meer toegepast op het evenemententerrein bij de Westergasfabriek. Maar hier gaat het vrijwel zeker om veel grotere matten, die minder makkelijk op drift gaan. Amsterdammer Peter Siegel die vaak in het gebied zwerfafval raapt, heeft naar eigen zeggen nooit matjes van het Leidse formaat in het Westerpark aangetroffen.
Ook in de voormalige vliegbasis Soesterberg, waar volgens de leverancier matjes zijn gebruikt bij een voormalig opstelpunt voor brandweerauto’s, zijn volgens de provincie Utrecht geen losse matjes aangetroffen.
Lees ook:
Elke dag een foto van drijvende bierbekers in de Leidse grachten - tot het niet meer nodig is
Drie jonge biologen uit Leiden zetten dagelijks een foto van een vuil weggegooid plastic bierbekertje op Instagram. Iedere dag een nieuwe. Totdat Leiden definitief besluit herbruikbare bekertjes te verplichten bij grote evenementen.
Hoe krijg je die piepkleine plastic deeltjes uit het rioolwater? Met een ‘luchtbellengordijn’!
Piepkleine plastic deeltjes zijn moeilijk uit rioolwater te zuiveren. Een ‘luchtbellengordijn’ biedt mogelijk uitkomst. In Noord-Holland start een proef.
