Langs de Grensmaas bloeit de natuur weer volop, maar dat lukt lang niet overal

De nieuwe Europese natuurherstelwet kan de economie gaan dwarszitten, net als de stikstofproblematiek, vrezen tegenstanders. De Vlaamse minister Zuhal Demir deelt op de grens van Nederland en België haar ‘bezorgdheden’.

Een prominente en onverwachte passagier meldt zich bij het voetveer over de Maas tussen Grevenbicht (Nederland) en Rotem (België). Het is Zuhal Demir, de Vlaamse minister die onder meer over natuurbeleid gaat. Helemaal gepland was dat niet: haar chauffeur bracht haar per ongeluk naar de Nederlandse oever, terwijl haar gesprekspartners zich in Vlaanderen bevonden. En dus neemt ze – op groene rubberlaarzen – de snelste weg over het water.

Aan de overkant staat een flinke delegatie klaar, bijeengebracht door het Wereld Natuur Fonds (WNF). Met natuurbeheerders, vooral van de Vlaamse organisaties Natuurpunt en Limburgs Landschap. Maar ook met een handvol journalisten uit diverse Europese landen.

WNF wil benadrukken hoe belangrijk het is dat er een Europese natuurherstelwet komt. Die maakt de laatste weken behoorlijk de tongen los, in Brussel en diverse lidstaten. Met de wet wil Eurocommissaris Frans Timmermans de achteruitgang van natuur en biodiversiteit tegengaan. Een heet hangijzer daarbij is het ‘verslechteringsverbod’ dat voor alle kwetsbare soorten en leefgebieden gaat gelden.

Zo’n verbod geldt nu al in beschermde natuurgebieden. Dat leidt juist in Nederland tot veel hoofdbrekens. Een toename van stikstof in beschermde natuurgebieden is nu mede vanwege dat verslechteringsverbod uit den boze. Ook de Nederlandse regering is erg kritisch, en vreest voor een stikstofcrisis in een nieuw jasje. De christendemocraten – de grootste fractie in het Europees Parlement – zijn van plan tegen te stemmen.

De Maas kwam van ver

De WNF-delegatie leidt Demir en andere toehoorders niet voor niets rond in het gebied langs de Maas. Want hier gaat het voor de verandering juist erg goed met de natuur. De biodiversiteit neemt er niet af, maar toe – al mocht dat ook wel, want het gebied komt van ver.

Nu staat het gezelschap hier in de lentezon tussen de graslanden en vogelplassen. Maar wie het pontje tussen Grevenbicht en Rotem opzoekt op Google Maps, vindt nog de situatie in 2009 terug. Waar nu zwanen zwemmen, lagen toen grote hopen fijngemalen steen. De rivier is na de Tweede Wereldoorlog intensief gebruikt voor grindwinning. Vooral bij zware regenval voert de rivier immers veel steen uit de Ardennen mee. En dat was dan weer een gewilde grondstof voor snelwegen en de Deltawerken.

In de jaren tachtig nam rond de Maas het besef toe dat de grindwinning roofbouw pleegde op natuur en landschap. Daarbij kwamen nog de overstromingen van 1993 en 1995, die de noodzaak duidelijk maakten om meer water te kunnen opvangen. Het leidde tot een groot en ingenieus plan, Grensmaas. De grindwinning mocht nog even doorgaan, maar moest dan juist helpen bij het ontwikkelen van nieuwe natuur. Afgravingen konden gaan dienen als overloopgebied, waar de rivier bij hoogwater zonder problemen kan uitdijen.

Drie keer zo veel biodiversiteit

Een kleine dertig jaar later gaat er erg veel goed in het Grensmaasgebied, dat grofweg de Nederlandse en Vlaamse oever van de rivier tussen Maastricht en Maasbracht omvat. “Een derde van het hele gebied kan vol water stromen als dat nodig is”, vertelt Katrien Schaerlaekens, coördinator van Rivierpark Maasvallei. “Met het hoogwater van 2021 is het hier ook min of meer veilig gebleven.”

Het aantal hectares natuur is verdubbeld; de biodiversiteit verdrievoudigde zelfs. Er kwamen bevers, dassen en everzwijnen. De nachtegaal en de kwartelkoning. Wat ook helpt: nu de grindwinning zich terugtrekt, is er maar weinig economische activiteit die de natuur in de weg zit. Schepen varen hier over de Zuid-Willemsvaart of het Julianakanaal, omdat de Maas er te bochtig is. En dankzij de combinatie van natuurontwikkeling en grindwinning is er geld om de lat hoog te leggen.

Als het hier zo goed gaat, waarom is die Europese wet dan zo hard nodig? “We laten hier een positief voorbeeld zien”, legt Reine Spiessens van het WNF uit. Veel vaker blijven natuurdoelen ver buiten bereik, benadrukt ze. Omdat verkeer, industrie, landbouw en andere menselijke activiteiten de boel te zeer verstoren. “Het ontbreekt nu aan duidelijke doelstellingen voor 2030, 2040 en later. Die natuurherstelwet is wat dat betreft hard nodig.”

Demir: ‘Wij zijn voor’

Vindt minister Demir – van de liberaal-conservatieve N-VA – dat ook? “Ik hoor weleens om me heen: Vlaanderen is tegen de natuurherstelwet”, reageert ze. “Nee, wij zijn voor. Het gaat niet goed met natuur en bos. Veel seinen staan op rood. Maar we hebben wel enkele vragen en bezorgdheden over deze wet. Als ergens een nieuw bosje ontstaat, mag dat dan óók niet verslechteren?”

De Vlaamse zorgen sluiten daarmee aan op de Nederlandse. Demir geeft bovendien aan in gesprek te zijn met onder meer Zweden, Finland en Denemarken; in Scandinavië zijn er bijvoorbeeld zorgen over de gevolgen voor de bosbouw. De WNF-medewerkers hebben aan een half woord genoeg. Ze gaan nog even met de collega's in Finland bellen.

Lees ook:

Nederland probeert natuurplan van Timmermans tegen te houden

In het Europees Parlement dreigt onder Nederlandse druk een plan voor natuurherstel te sneuvelen. Volgens eurocommissaris Timmermans is de Nederlandse vrees onterecht.