Laat de zweefvlieg zweven

Het natuurnieuws werd deze week beheerst door het feit dat het nu ook in de Veluwse bossen slecht gaat met de insecten. Deze krant berichtte erover, maar ook veel andere media hadden het deprimerende nieuws opgepikt. ‘Zweefvliegen in de Nederlandse bossen drastisch afgenomen’, zo luidde de kop bij naturetoday.com. Het gaat daarbij zowel om het aantal exemplaren als om het aantal zweefvliegsoorten. Er is dus sprake van een kwantitatieve én een kwalitatieve achteruitgang. De agro-industriële oorzaken ervan zijn bekend en hoeven hier geen nadere uitleg. Maar de term zweefvlieg wellicht wel. Want wat is een zweefvlieg?

Zweefvliegen (ze heten officieel de familie Syrphidae) zijn vliegen, lid van de grote insectenorde der tweevleugeligen oftewel diptera. Normaliter bezitten gevleugelde insecten twee paar vleugels, vier in totaal dus; dat is bijvoorbeeld goed zichtbaar bij vlinders en libellen. Soms zijn ze amper als zodanig herkenbaar; zo is bij kevers het voorste paar vleugels omgevormd tot de dekschilden. Bij de diptera is het achterste vleugelpaar vrijwel verdwenen. De diertjes vliegen dus met de beide voorvleugels. De achtervleugels zijn sterk gereduceerd en omgevormd tot de zogenoemde halters, vaak in de vorm van kleine knotsjes die moeilijk te zien zijn. Bij de relatief grote langpootmuggen zijn ze wel goed zichtbaar.

Tot de diptera behoren twee grote onderorden: de muggen, met onder andere steekmuggen, dansmuggen, knutten en langpootmuggen; en de vliegen, met families als bromvliegen, horzels, fruitvliegjes en zweefvliegen.

Vaak verward met wespen

Zweefvliegen – de naam zegt het al – kunnen in de lucht stilstaan, alsof ze zweven, dankzij razendsnelle en met het blote oog haast onzichtbare vleugelslagen. Soms is daarbij een heel zacht zoemgeluidje hoorbaar. Het zijn typisch beestjes van zwoele en windstille zomeravonden in de tuin. Ze staan dan even stil bij een bloem, zoeven een stukje verder, staan weer even stil, zoeven verder, enzovoort. Veel Syrphidae (maar niet alle) hebben een geel-zwarte tekening. Ze worden daarom vaak verward met wespen en dat werkt niet altijd in hun voordeel. Zeker wanneer men op genoemde zomeravond buiten zit met een hapje en een drankje en er een zweefvlieg opdoemt, is de neiging groot om het diertje dood te slaan. Dat is volstrekt onterecht! Syrphidae doen geen vlieg kwaad (pun intended); ze azen niet zoals wespen op uw bier en zalmsalade, maar eten stuifmeel en nectar, en de larven van sommige soorten eten bladluizen.

Maar toch, de foto die bij het artikel op naturetoday.com stond afgebeeld, zette ook mij heel even op het verkeerde been. ‘Een wesp!’, ging er kortstondig door me heen. Maar ik telde bij nadere beschouwing maar twee vleugels bij het dier op de foto, en wespen hebben er vier. Gelukkig hebben we de app obsidentify, en die bleek zelfs van een screenshot de soort te kunnen herkennen. Het bleek een fopwesp (de uitslag luidde 43 procent kale fopwesp, 31 procent Saksische fopwesp en 14 procent streepfopwesp, maar het zou ook de grote fopwesp kunnen zijn). Fopwespen behoren tot het geslacht Chrysotoxum en ze lijken met hun geel-zwart gestreepte achterlijf inderdaad verbluffend veel op echte wespen. Maar het zijn zweefvliegen. Laat ze zweven!