De aarzeling van pensioenfondsen om fossiele brandstoffen in de ban te doen kan van tafel. Groningse onderzoekers stellen dat het belang van die beleggingen wordt overschat.
Een veilig pensioen zonder olie, kolen en gas, kan dat? Nee, zeggen de meeste pensioenfondsen, dat is nog te riskant. Ja, stellen twee onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen. Zonder problemen kunnen pensioenfondsen afscheid nemen van beleggingen in fossiele brandstoffen. Gepensioneerden en werknemers die pensioen opbouwen, zullen daar geen enkele last van hebben. Die conclusie staat in een artikel gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Climate Policy.
De druk op pensioenfondsen en andere grote beleggers om fossiele beleggingen af te stoten groeit. Er is een wereldwijde beweging die aandringt op ‘divestment’, geld terugtrekken uit brandstoffen die de opwarming van de atmosfeer veroorzaken. De financiële sector kan zo, met de enorme potten geld, bijdragen aan het halen van de klimaatdoelen, is de gedachte. Stoppen met geld steken in de winning en productie van fossiele brandstoffen brengt de overgang naar een samenleving met schone energie sneller dichterbij.
Sommige grote fondsen, bijvoorbeeld het Noorse overheidspensioenfonds, zijn al begonnen en verminderen hun fossiele belangen op korte termijn. Kleinere organisaties met geld op de bank, zoals kerken en universiteiten, zijn hen al voorgegaan. Actiegroepen, zoals in Nederland Fossielvrij en Both Ends, maken schattingen hoeveel fossiele belangen pensioenfondsen nog hebben – tientallen miljarden – en zien nog weinig afname. Hooguit is er een voornemen op termijn uit kolen of teerzandolie te stappen, de meest omstreden brandstoffen. Ook pensioendeelnemers roeren zich voor een klimaatbestendig pensioen, bijvoorbeeld in ABP Pensioenvrij.
Een hoog ‘vinkjesgehalte’
Nu zijn alle pensioenfondsen verplicht om te rapporteren over hun beleid omtrent duurzaam beleggen aan toezichthouder De Nederlandsche Bank. Dat heeft een hoog ‘vinkjesgehalte’, constateert hoogleraar economie Bert Scholtens van de Rijksuniversiteit Groningen. Fondsen leggen beleggingen langs de lat van duurzaam ondernemen en checken op indicatoren daarvoor. “Is er een diversiteitsbeleid, is er milieubeleid, zijn er CO2-doelen? Daar worden rapportcijfers voor opgesteld en vinkjes gezet.” Dat kan best duurzaam uitpakken, maar erg hard is het vaak niet.
Vandaar dat de divestment-beweging zich richt op een duidelijke, meer invloedrijke stap die beleggers kunnen nemen: de fossiele industrie helemaal niet meer financieren. Fondsen zouden dat volgens een groep internationale financiële experts ook uit eigenbelang moeten doen.
Zij berekenden dat twee derde van de nu bekende voorraden olie, kolen en gas in de grond moet blijven, als de wereld het klimaatdoel van maximaal 2 graden opwarming aan het eind van deze eeuw wil halen. Fossiele belangen dreigen stranded assets te worden, beleggingen die snel in waarde kunnen gaan dalen en aan de straatstenen niet meer kwijt te raken zijn.
Historisch hoge rendementen van aandelen fossiel
De Nederlandsche Bank waarschuwt fondsen daar ook wel voor, maar de urgentie is nog ver te zoeken, merkt Scholtens. “Terwijl de scenario’s van klimaatpanel IPCC iedere keer pessimistischer zijn. Nu ook weer het nieuws dat de ijskap op Groenland nog sneller smelt. Wat we ertegen doen is evident onvoldoende.” Een belangrijke reden dat pensioenfondsen de fossiele sector niet zomaar overboord gooien is de historisch hoge rendementen van zulke aandelen.
De fossiele industrie heeft een hoge status in beleggersland. “De zorg voor pensioenfondsen is een gegarandeerd pensioen bieden. Ze zijn bang een belangrijk deel van de markt te missen als ze uit de fossiele sector zouden stappen.” Zo verwoordt bijvoorbeeld het grootste fonds van Nederland, ABP, het ook: het wil de beleggersafdeling niet te veel beperken, voldoende mogelijkheden geven om een goed resultaat te halen, geen risico’s nemen met het pensioen van de gewone Nederlander.
Scholtens en zijn collega Auke Plantinga toetsen dat argument in hun onderzoek. Over een lange periode, van veertig jaar, bekeken ze de resultaten van beleggingen in 7000 bedrijven. Het idee dat fossiel de kassa doet rinkelen, klopt. Als de veertig jaar in vier partjes wordt verdeeld, staan zulke belangen in drie van de vier periodes bovenaan. De laatste tien jaar is dat niet meer zo, wat er al op kan duiden dat de sector op zijn retour is. Maar dat is niet het punt van Scholtens en Plantinga. “Je weet niet hoe zich dat de komende jaren gaat ontwikkelen”, stelt Scholtens voorzichtig. “Het gaat ons om de vraag: als een fonds uit fossiel stapt, zijn er dan nog genoeg mogelijkheden voor beleggingen met eenzelfde profiel van risico en rendement, ook als de fossiele sector nog een grote rol blijft spelen? Dat is zo. De oudedagsvoorziening komt dus niet in gevaar door zo’n actie.”
Mooie plannen op papier
Er is nog een tweede reden om aanzienlijke belangen in fossiele brandstoffen aan te houden: invloed. Fondsen stellen bij directies aan tafel te zitten, druk uit te oefenen om ze naar een groener spoor te bewegen. Verkoop je die belangen, dan heb je ook niets meer te zeggen over de koers van een bedrijf. Daar moeten pensioenfondsen zich niet te veel van voorstellen, zeggen Scholtens en Plantinga. “Die bedrijven suggereren dat ze nodig zijn voor de energietransitie”, constateert Scholtens.
“Ze hebben ook op papier mooie plannen, zoals Shell en BP, met beloftes ver weg: in 2040 zullen we dit of dat doen. Die bedrijven stellen: wij zijn belangrijk in de energiemarkt, wij zijn groot, wij moeten erin blijven. Help ons die omschakeling te maken. Ze hebben goede netwerken en vinden gemakkelijk gehoor bij beleidsmakers. Maar dit hele verhaal moet je met een korreltje zout nemen. Ze zullen domweg niet winstgevend genoeg zijn om de enorme investeringen die nodig zijn, op te brengen.”
‘De financiële kant van de zaak is geen excuus meer’
Scholtens en Plantinga hebben dat vastgesteld door in te zoomen op de mindere periodes voor de fossiele sector in de veertig jaar die ze onderzocht hebben. In die dips gaan platforms op een lager pitje, worden minder bronnen benut en zakt de investeringsruimte in. Dat is vergelijkbaar met wat in de toekomst gaat gebeuren, als de wereld minder fossiele brandstoffen gaat gebruiken.
“Zij zullen niet de middelen kunnen ophoesten voor de energietransitie, daar komt het niet vandaan. Dat lijkt een vrij logische gedachte. Maar je moet het ook nog wel vaststellen. De boekhoudkundige prestaties in het verleden spreken wat dat betreft boekdelen.”
De bevindingen vegen de verdediging van fondsen om belangen in olie, gas en kolen aan te houden, van tafel. “Ze doen er nu nogal moeilijk over. De financiële kant van de zaak is echter geen excuus meer. Beleggers kunnen sterker aangemoedigd worden hun fossiele aandelen af te stoten.” Dat zou kunnen, suggereert Scholtens, als De Nederlandsche Bank strengere regels stelt aan de klimaatbestendigheid van beleggingsportefeuilles. Doelen op de kortere termijn, die fondsen aanzetten sneller fossiel van de hand te doen.
De geldstromen van grote beleggers kunnen zo een onmiskenbaar signaal geven dat de wereld echt afscheid van fossiele brandstoffen moet nemen om de opwarming van de atmosfeer binnen de perken te houden, denkt Scholtens. Het effect van de divestment-beweging is nu nog niet bewezen, maar dat kan veranderen als veel meer beleggers zich aansluiten. “Maar desinvesteren alleen is niet voldoende. Er zullen nieuwe bedrijfsmodellen moeten ontstaan die de energietransitie gaan trekken, ondernemingen die we nu nog niet kennen, de start-ups van nu wellicht. Er is actief overheidsbeleid nodig om dat te stimuleren en de overgang naar schone energie tot stand te brengen. Overheden moeten zich niet laten misleiden door de optimistische verhalen van de fossiele industrie over hun rol daarin.”
Lees ook:
Burgerverzet tegen olie, kolen en gas krijgt geld
Met een miljoen euro geeft de Postcodeloterij de beweging Fossielvrij NL een flinke duw in de rug. Actie van onderop tegen investeringen in fossiele brandstoffen.
Groene standaard EU moet duurzame belegger zekerheid geven
Er is een EU-akkoord over voorwaarden waaraan groene investeringen moeten voldoen. Dat moet een einde maken aan ‘groenwassen’.
