Klimaatvriendelijke koffiebekers zijn niet automatisch milieuvriendelijk

Eerst even de cijfers: een gemiddelde kantoormedewerker drinkt jaarlijks zo'n duizend keer koffie of thee. In diezelfde periode belanden een slordige drie miljard wegwerpbekertjes in de prullenbak. Als die niet apart worden ingezameld, gaan ze rechtstreeks naar de afvalverbranding. Daar valt dus wel wat te winnen in duurzaamheid.

De eerste ronde in het koffiebekerduel is inmiddels beslecht: 0-0. Hoe contra-intuïtief het ook mag lijken, de herbruikbare mok is niet altijd de duurzaamste oplossing. Hoe vaker hij onder de stromende kraan met heet water wordt afgewassen, hoe hoger zijn ecologische voetafdruk. Als de mok energiezuinig wordt afgewassen in een efficiënt ingeruimde afwasmachine en het plastic bekertje wordt gerecycled, is het gelijkspel.

Papier of plastic

De volgende ronde in het koffiebekerduel was die tussen wegwerpbekers van papier of plastic. Deze ronde is vooralsnog onbeslecht: onderzoekers van de Wageningen Universiteit vonden in 2013 dat de onderlinge verschillen tussen de milieudruk van bioplastic, biopapier en polystyreen (een plasticsoort op basis van aardolie) te klein waren om een winnaar aan te wijzen. In dit onderzoek is landgebruik alleen niet meegenomen als milieuparameter, wat voor voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal reden is de uitkomsten niet te gebruiken, zegt onderzoekster Sytske de Waart.

In het algemeen is een voordeel van plastic bekers dat ze uit één materiaal bestaan, dat makkelijker is te recyclen dan papieren bekers, die een plastic coating aan de binnenkant hebben. Een nadeel van bekers die volledig van plastic zijn, is dan weer dat ze warmte zo goed geleiden dat er soms meerdere exemplaren per drank worden gebruikt, zegt Tjeert Staal van Halo green cups. Zijn bedrijf maakt koffiekopjes van karton dat het FSC-certificaat voor verantwoord bosbeheer draagt.

Coatings

En dat brengt ons bij de nieuwste ronde in het koffiebekerduel: die tussen de verschillende coatings van papieren bekers. De binnenkant van de Halo-bekers bestaat uit het composteerbare plastic PLA, dat is gemaakt van hernieuwbare grondstoffen als maïs of suikerriet. Dit in tegenstelling tot papieren bekers met een coating van plasticsoort PE, die meestal van aardolie wordt gemaakt en ook in drankkartons (bijvoorbeeld melkpakken) zit. Om het nog ingewikkelder te maken, bestaan er ook coatings van PE op basis van hernieuwbare grondstoffen, 'bio'-PE zegmaar, die net als PE op aardoliebasis kunnen worden gerecycled.

De Halo-bekers worden apart ingezameld en opgehaald bij bedrijven, waarna ze in een biovergistingsinstallatie worden verwerkt tot biogas en compost. Halo compenseert de CO2-uitstoot van de productie en het transport van de bekers. Toch lijkt het vergisten van koffiebekers op het eerste oog niet duurzaam: waarom zou je papier vergisten in plaats van hergebruiken?

Tjeert Staal verwijst naar een recent onderzoek van TNO en Wageningen Research (WR) naar dit onderwerp. In opdracht van de Rijksoverheid zochten wetenschappers uit wat de duurzaamste manier is om koffiebekers met een coating van PLA te verwerken. "Als je kijkt naar klimaatverandering scoort vergisting van koffiebekers het best", zegt de woordvoerder van Halo-bekers. "Sterker nog: recyclen is vanuit het oogpunt van klimaatverandering nog slechter dan de bekers bij het restafval gooien."

Experts zijn het daar niet helemaal mee eens. Ze wijzen erop dat het TNO- en WR-rapport twee wetenschappelijke methodes hanteert die verschillende uitkomsten geven. Bij het berekenen van de totale milieu-impact komt recycling van papieren bekers als beste uit de bus en vergisting als tweede, voor verbranding. Maar als alleen naar de opwarming van de aarde en klimaatverandering (waaronder CO2-uitstoot) wordt gekeken, scoort vergisting inderdaad beter dan recycling.

Kringloop

Christiaan Bolck, programmamanager biobased materials aan Wageningen Research, vindt het opmerkelijk. "De overheid geeft prioriteit aan het bestrijden van klimaatverandering, maar dat gaat niet altijd gelijk op met circulariteit, het sluiten van kringlopen. Klimaatbeleid gaat op dit moment boven circulair beleid."

Recyclen van papieren bekertjes is in brede zin dus beter dan vergisten, al zijn er nog niet veel papierfabrieken die dat doen. Staal houdt het daarom bij vergisten. Aan het begin van de keten blijkt volgens Staal uit ander onderzoek dat bij de productie van PLA 60 procent minder CO2 wordt uitgestoten en de helft minder fossiele grondstoffen worden gebruikt dan bij de productie van conventionele plasticsoorten als PE.

Ook hier is de nadruk op klimaatverandering vertekenend, vindt onderzoekster De Waart van Milieu Centraal. "Als je alleen kijkt naar CO2-uitstoot, doen hernieuwbare plastics het altijd beter dan fossiele. Maar daarbij wordt geen rekening gehouden met andere milieuaspecten, zoals landgebruik en de concurrentie met voedselproductie. Als je die factoren wel meeneemt, is het milieuvoordeel van biobased plastics als PLA veel minder eenduidig."

Volgens Bolck is PLA in de regel juist milieuvriendelijker is dan PE, ook als je landgebruik meeneemt. Het lijkt hem dan ook niet waarschijnlijk dat koffiebekers met een coating van PE milieuvriendelijker zijn als ze daardoor mee zouden kunnen in de - inmiddels redelijk functionerende - recyclingroute van drankkartons. "Bij papieren bekers en drankkartons wordt voor zover ik weet alleen het papier gerecycled. De van de papierpulp afgescheiden coating van PE of PLA wordt vooralsnog verbrand."

De onderzoeker benadrukt nog maar eens dat veruit de grootste milieuwinst valt te behalen door koffiebekers te hervullen. De Waart wil duidelijk maken dat consumenten die thuis papieren bekers (al dan niet met een PLA-coating) gebruiken, die niet in de biobak mogen gooien, omdat gft-afval van huishoudens op een andere manier wordt verwerkt. Staal zegt dat gebruikers van Halo-bekers hun naam erop kunnen schrijven, zodat hergebruik wordt gestimuleerd. Rest de vraag wie een tweede cappucino wil drinken uit een beker met opgedroogd en aangekoekt melkschuim.

In de serie Groen Doen worden als duurzaam aangeprezen producten kritisch bekeken. Lees hier meer afleveringen.

Lees ook:

Nederlanders zijn wereldkampioen koffiedrinken, ook biologisch. Maar hoe lekker is die verantwoorde koffie eigenlijk? Jeroen Thijssen doet een paar duurzame bakkies.

Klimaatverandering bemoeilijkt de teelt van koffiebonen. Daarom serveert de Geen Koffiebar alles in een koffiemok, behalve koffie. Op deze manier waarschuwt Solidaridad voor een toekomst zonder koffie.