'Kappen is pure verspilling, veel bomen zijn prima te verplaatsen'

Onlangs kreeg bomenexpert Arjan Zoontjens een bijzonder belletje. Voor een park bij een nieuwbouwwijk, mede door kinderen ontworpen, zocht de Brabantse gemeente Steenbergen een paar 'hele grote levensbomen'. De naburige gemeente Breda had zojuist drie monumentale platanen te koop aangeboden via Zoontjens' website bomenmakelaar.nl. Die moesten wegens bouwplannen het veld ruimen. "Ik hoefde de twee gemeentes alleen maar te koppelen", zegt Zoontjens.

Een deal was snel gemaakt, waarna Zoontjens de bomen uitgroef, op trucks takelde en in hun nieuwe woonplaats weer in de grond zette.

Afgelopen najaar lanceerde de Brabander met twee zakenpartners bomenmakelaar.nl, een online marktplaats voor bomen. Een goed moment, want de Nederlandse economie draait na de crisis weer op volle toeren, en dus wordt er weer volop gebouwd. Voor al die nieuwbouw moeten vaak bomen wijken. Zoontjens: "Pure verspilling. Veel van die bomen zijn prima te verplanten. Bovendien is er vraag naar, want zo'n pasgebouwde wijk is nog hartstikke kaal."

Hitte-eilanden

Elke behouden boom is meegenomen, vooral volwassen exemplaren leveren flinke milieuwinst op. Met name in steden, die hinder ondervinden van het zogenaamde hitte-eilandeffect: het is daar gemiddeld warmer dan in de omgeving vanwege een tekort aan weinig wind en vegetatie, en een teveel aan zonnewarmte absorberende materialen als asfalt en gemotoriseerd verkeer.

Zoontjens: "Grote bomen verkoelen hun directe omgeving tot vijf, zes graden Celsius doordat ze schaduw bieden en water verdampen." Dat verhoogt de leefbaarheid - iedereen weet hoe prettig het is om op een warme zomerdag onder een boom te zitten.

Tegelijkertijd houden bomen veel water vast, zodat bij overmatige regenval - een fenomeen dat door klimaatverandering is toegenomen in Nederland - afvoersystemen niet overbelast raken. "Ze filteren fijnstof en CO2 uit de lucht", zegt Zoontjens. "En ze herbergen allerlei dieren. In een volwassen boom leven rustig tachtig soorten insecten." Van die insecten leven weer vogels en kleine zoogdieren, waardoor bomen de biodiversiteit in steden stimuleren. Zoontjens: "Bomen zijn complete ecosystemen."

Pittig prijskaartje

"De grote positieve invloed van bomen op de leefbaarheid van moderne steden wordt algemener onderkend", beaamt Jelle Hiemstra, senior onderzoeker bomen en stedelijk groen aan de Wageningen Universiteit. "Gelukkig maar. Want behalve voor het milieu zijn ze ook cruciaal voor mensen."

Zoals Hiemstra's universiteit schrijft op haar website: 'Natuur kan bijdragen aan herstel van stress, aanzetten tot sociaal contact, bijdragen aan een optimale ontwikkeling van kinderen, persoonlijke ontwikkeling, zingeving bevorderen en stimuleren tot bewegen'.

Aan het verplaatsen van bomen hangt volgens Hiemstra wel vaak een pittig prijskaartje. "Niet alle boomsoorten zijn even goed te verplanten. En zeker bij grote bomen is grondige voorbereiding nodig."

Het werk zit vooral in de wortelkluit. Rondom die kluit wordt een geul gegraven, de kluit wordt ingepakt in folie waardoor er extra wortels gaan groeien. Als de kluit beter doorworteld is, is het makkelijker om de boom uit de grond te tillen, ongeveer zoals je een plant uit een pot trekt. De kans is dan groter dat hij overleeft op zijn nieuwe stek. "Daarvoor is dan wel weer goede nazorg nodig", zegt Hiemstra. "Met name een gegarandeerde vochtvoorziening om de wortelhergroei te bevorderen."

Picknicktafels

In het geval van de drie platanen bedragen de verplantkosten, inclusief voorbereiding en nazorg, volgens Zoontjens zo'n 20.000 euro. Voor zijn diensten rekende hij 450 euro per boom.

Met het vervoer van bomen zijn behalve kosten ook uitlaatgassen gemoeid. "Maar dat geldt evengoed voor het afvoeren van gekapte bomen", zegt bomenman Jeroen Heindijk, die onder meer bostochten organiseert om burgers en bomen nader bijeen te brengen. "Moet je echt kappen, maak dan van het hout direct lokaal wat moois." Zoals hijzelf regelmatig doet. "In Zeist hebben we met bewoners van de wijk Kerckebosch van gekapte bomen picknicktafels gemaakt. De huur van de zaagmachine bekostigden we gemakkelijk uit de verkoop van planken."

Zulke projecten, ook al sparen ze niet altijd bomen, zijn goed voor het verhogen van wat Heindijk boombewustzijn noemt: "Dat zou in Nederland nog best wat hoger mogen."

Nationale bomenbank

In zijn eerste seizoen - het verplanten van bomen kan alleen van oktober tot maart - verwisselden via Zoontjens' online bomenmarktplaats iets meer dan vijftig bomen van eigenaar.

Dat lijkt een nogal bescheiden aantal. Zoontjens spreekt niettemin van een succes: "Er is volop activiteit op de website, ook van grote spelers als Staatsbosbeheer, de waterschappen en gemeentes." Dat is hoopvol, zegt Zoontjens, want gemeentes zijn veruit Nederlands grootste bomeneigenaren. Hoeveel bomen ze gezamenlijk precies bezitten, is onbekend want bomen worden per gemeente apart beheerd en cijfers hoeven nergens te worden gemeld.

Die versnippering wil Heindijk tegengaan met zijn eigen, binnenkort te lanceren online platform. Daarop wil hij de bomenkennis binnen gemeentes bundelen, van aantallen en locaties tot medische gegevens, zodat een nationale digitale bomendatabank ontstaat.

Heindijk: "Zo kun je burgers beter informeren over het hoe en waarom van verplaatsen of kappen. Nu horen ze daarvan vaak pas als de kettingzagen ronken." Maar het platform moet vooral beleidsmakers dienen. "Elke planoloog en projectontwikkelaar van Nederland zou met één muisklik moeten kunnen zien: hé, daar staan bomen. En dan met een tweede muisklik hoe die te verplaatsen als ze echt weg moeten."

Mooi in het blad

Zoontjens' initiatief juichen Hiemstra en Heindijk toe als een eerste stap in de goede richting. "Hij is echt aan het pionieren", vindt Heindijk. Voor komend verplantseizoen heeft de bomenmakelaar grote plannen. Zoals een nieuwbouwproject van 84 zelfvoorzienende woningen in de Flevopolder. Zoontjens: "Daarvoor zijn tweehonderd volwassen bomen nodig. Ik heb al 120 perenbomen voor ze klaarstaan." Naar de overige tachtig is hij op zoek.

De drie verplaatste platanen maken het ondertussen prima. "Ze staan mooi in het blad", zegt Zoontjens. Het verplanten leverde in Breda en Steenbergen veel leuke reacties op. "In Breda hadden bewoners kritisch gereageerd op de geplande kap. Ik ben blij dat ik op deze manier een oplossing heb kunnen bieden."

Lees ook:

Het is tijd voor de burgermacht

Ze voelen zich omvergewalst. Of het nu om een windpark, megastal, bomenkap, snelwegverbreding of dijkverzwaring gaat, burgers die onverhoeds worden geconfronteerd met grote overheidsprojecten voelen zich vaak machteloos. Ze willen gehoord worden vóór de plannen panklaar zijn.