Kabinet belooft opnieuw dat boeren vooraan in de rij staan; dat gebeurde na ‘Remkes’ ook al

Boeren die door fouten van de overheid zonder vergunning zitten, staan volgens het kabinet nu écht vooraan in de rij als er stikstofruimte te verdelen is. Maar lost dat iets op? En was dat niet al veel langer de afspraak?

“Ik zag oprechte wanhoop in de ogen van redelijke mensen.” Toen stikstofcrisismanager Johan Remkes in november zijn langverwachte advies presenteerde, bleef dat zinnetje bij velen hangen. Hij proefde de frustraties in de agrarische sector. Misschien wel in de allereerste plaats bij de veelbesproken Pas-melders.

Zij breidden in de jaren voor 2019 hun bedrijf uit. Dat zorgde voor slechts een klein beetje extra stikstof in de natuur: een vergunning was daarom niet nodig. Ten onrechte, oordeelde de Raad van State vier jaar geleden. Die natuurvergunning moet er met terugwerkende kracht toch komen. Dat is in het overgrote deel van de ongeveer 2500 gevallen nog niet gelukt. Want het land zit op slot: er is geen stikstofruimte.

De Pas-melders zijn ondertussen in feite illegaal in bedrijf, en daarmee kwetsbaar. Iedereen kan de provincie vragen om in te grijpen bij zo’n bedrijf zonder vergunning. De overheid kan in dat geval niet anders dan ingrijpen, zelfs al doet ze dat liever niet.

Een ereschuld

Aan deze groep boeren heeft de overheid een ereschuld, zei Remkes. Hij zette de Pas-melders centraal in zijn advies. Remkes schetste in november de contouren voor een piekbelastersaanpak. De 500 à 600 grootste stikstofbronnen rondom natuurgebieden zouden moeten verdwijnen. Die stikstofruimte zou dan allereerst naar vergunningen voor Pas-melders moeten gaan. En pas dáárna naar woningbouw, verkeersprojecten en andere maatschappelijke wensen.

In de praktijk gebeurde er iets anders, en gold op de stikstofmarkt vooral het recht van de sterkste. Rijkswaterstaat en Schiphol – respectievelijk helemaal en deels van de overheid – gingen op jacht naar stikstofruimte. Om snelwegen A15 en A27 uit te breiden en om de ontbrekende natuurvergunning van het vliegveld binnen te kunnen slepen. Zij kochten voor miljoenen euro's boeren uit. Stikstofruimte die dus niet naar Pas-melders gaat.

Nu, een half jaar na Remkes, komt stikstofminister Christianne van der Wal vrij plotseling met een brief aan de Tweede Kamer: het kabinet voelt een ‘zware verantwoordelijkheid’ om de problemen van Pas-melders zo snel mogelijk op te lossen. Daarom krijgen zij nu écht de eerste prioriteit. Pas daarna komen urgente woningbouwprojecten aan de beurt, en pas daarna belangrijke ingrepen aan wegen. Precies zoals Remkes adviseerde dus.

Is er iets veranderd?

Opmerkelijk, want het kabinet nam het advies van Remkes al eerder over. Toen Van der Wal eind november haar stikstofaanpak uiteenzette, kwam dat ook expliciet op papier te staan. Ze benadrukte daarbij de noodzaak om eerst te werken aan natuurherstel. ‘Zodat er ruimte ontstaat voor Pas-melders en vervolgens voor nieuwe maatschappelijke en economische ontwikkelingen’, zo formuleerde zij consequent.

Het lijkt daarom of Van der Wal in deze brief vooral een oude belofte herhaalt. Waarbij de vraag ook nog is of ze die werkelijk in kan lossen. Wie zijn ontwikkeling wil laten doorgaan, kan nog altijd buiten de overheid om een boer uitkopen. En zo, net als Rijkswaterstaat en Schiphol, voordringen ten opzichte van de Pas-melders. Van der Wal kondigde al wel plannen aan voor een soort ‘stikstofveto’ van de overheid bij zo'n uitkoopdeal. Maar die nieuwe regels staan nog niet op papier, laat staan dat ze al van kracht zijn.

Kabinet en landbouwakkoord

Toch is de brief niet helemaal oude wijn in nieuwe zakken. In haar eerdere aanpak sprak Van der Wal specifiek over de manier waarop de stikstofruimte van de piekbelastersregeling moet worden verdeeld. In de brief van nu gaat het over de prioriteiten bij andere landelijke maatregelen: daar had het vorige kabinet al afspraken over op papier gezet, die juist woningen en wegen prioriteit gaven.

Dat wordt nu dus anders als er in oktober mogelijk weer iets kan. Het kabinet verwacht dat een eerdere uitkoopregeling voor varkenshouders dan tot stikstofruimte leidt. Het helpt bovendien dat nu expliciet benoemd staat dat het kabinetsbeleid wordt aangepast. En daarmee impliciet ook dat de ministers De Jonge (volkshuisvesting) en Harbers (infrastructuur) vinden dat Pas-melders vóór snelwegen gaan.

Daarbij lijken ook de moeizame gesprekken over het Landbouwakkoord nog mee te spelen. LTO Nederland gaf eerder aan geen akkoord te willen sluiten zonder zicht op een oplossing voor Pas-melders. Dat zicht is ook na deze brief erg troebel. Maar het kabinet zal hopen dat de boerenorganisatie er toch een lichtpuntje in ontwaart.

Lees ook:

Uitkopen piekbelasters geen goede, maar een noodzakelijke oplossing, aldus een bezwaarde Remkes

Het kabinet zou binnen één jaar de 500 à 600 bedrijven met de grootste stikstofinvloed op de natuur moeten laten stoppen. Alleen zo is de juridische impasse op korte termijn te doorbreken, concludeert stikstofcrisismanager Johan Remkes.