Je hoeft mensen niet in te peperen dat klimaatverandering nu al voor problemen zorgt

‘Voor locals is het al zwaar, laat staan voor Nederlandse toeristen.’ Dit gaat over Zuid-Spanje, waar het nu al tegen de 40 graden is en extreem droog. Het is een constatering in een filmpje op de site van RTL, een soort verbindende zin. Omgekeerd zou passender zijn. De Nederlandse toeristen komen er geheel uit vrije wil een paar weekjes en keren weer terug naar het koelere Noorden. De locals blijven, met bruin water uit de kraan, een toilet dat niet door te spoelen is, bedreigde oogsten van graan en olijven en de gezondheidsrisico’s van langdurige hitte.

De oorzaak heet: klimaatverandering. Een woord dat in aardig wat verslaggeving over de situatie nu in Zuid-Europa onbenoemd blijft. Het gaat over tankwagens met water die dorpen moeten voorzien van vocht, droge aarde, zuchtende bewoners en ja, zwetende toeristen. “Het is natuurlijk een klap in hun gezicht”, constateert een reisleider over Nederlandse vakantiegangers die rekenden op een aangename 20 à 24 graden in mei.

Het zal mijn tijd wel duren

Het ligt voor de hand om te denken dat de Spaanse locals de opwarming zodanig aan den lijve ondervinden, dat ze eerder bereid zijn zelf in actie te komen voor het klimaat. De toeristen gaan weer weg, kiezen volgend jaar Duitsland of Zweden als bestemming en zij denken: het zal mijn tijd wel duren.

Dat het zo werkt, is althans een breed gesteunde veronderstelling in de klimaatpsychologie. Ook het communicatiehandboek van klimaatpanel IPCC gaat daarvan uit. De gedachte is dat mensen pas wakker worden als de gevolgen van opwarming – hittegolven, overstromingen, bosbranden – dichtbij komen. Zo niet dan is er nog een ‘psychologische afstand’ tot de kwestie. Een probleem dat zich ver weg of de toekomst gaat manifesteren.

Die psychologische afstand is vaak opgevoerd als verklaring voor het feit dat mensen weinig bereid zijn hun levensstijl te veranderen omwille van de CO₂-uitstoot. Het is moeilijk het in het hoofd aan elkaar te linken. Maar volgens een nieuwe studie is er eigenlijk niet zoveel bewijs voor dit mechanisme. Nederlandse wetenschappers van de Universiteit Groningen bekeken een berg eerdere onderzoeken en wat blijkt: de meeste mensen zien al de gevolgen van klimaatverandering in hun omgeving of denken op zijn minst dat die zich binnen afzienbare tijd zullen voordoen.

Het valt dus wel mee met die afstand. Pogingen om burgers met dat argument – klimaatverandering is hier en nu – tot duurzamere stappen te bewegen, zullen daarom niet zo succesvol zijn. Sterker, het kan averechts werken. Stel, mensen krijgen de volgende boodschap: je denkt dat klimaatverandering ver weg is, maar dat is niet zo. De logische conclusie is dan dat kennelijk veel mensen denken dat het probleem zich nu nog niet voordoet, dus waarom zou ik nu iets doen. Dat leidt ertoe dat mensen de actiebereidheid van anderen onderschatten, een fenomeen dat ook uit andere studies naar consumentengedrag naar voren komt.

Mensen zijn sociale dieren

Wat werkt dan wel? Allereerst is van belang dat burgers juist weten dat ze niet de enigen zijn die zich zorgen maken over de gevolgen van verhitting. Daarnaast wijst ander onderzoek, opgediept door de site Grist, erop dat praktische daden eerder vooruitlopen op overtuigingen dan andersom. Het is niet nodig eerst alle ins en outs te weten van het klimaat, voordat het besluit valt zonnepanelen aan te schaffen. Eenmaal gedaan – om wat voor reden dan ook – draagt dat bij aan de bewustwording over klimaatverandering. Bijkomend voordeel: mensen zijn sociale dieren, wat de buren doen willen ze ook, panelen leggen kan zo besmettelijk werken. Het devies lijkt dus om zoveel mogelijk praktische handreikingen te geven, dat is effectiever dan mensen inpeperen dat er een probleem is.

Blijft nog wel een vraag over die niet in de onderzoeken aan bod komt: hoe zit het met de psychologische afstand van politieke leiders en topmensen van bedrijven? Voor een aanzienlijk deel lijkt die nog altijd behoorlijk groot. Misschien die op een reisje naar Zuid-Spanje of verder weg sturen.