Jan Terlouw: Wat helpt is een regering die olie verbiedt

Verjaardagen vieren, daar doen ze normaal niet zo aan bij de familie Terlouw. Ja, er komt wat bezoek op de koffie. Maar verder geen heisa. Toen de schrijver, natuurkundige en oud-minister tachtig werd, was er wel een groot feest voor hem georganiseerd. Dat vond hij toch prachtig.

Op zijn 85ste verjaardag laat hij zich verrassen. Terlouw heeft hoe dan ook een druk programma, zegt hij vanuit een grote, bebloemde fauteuil in de woonkamer van zijn landelijk gelegen huis in het Gelderse Twello. Hij moet de pers te woord staan over zijn twee nieuwe bundels. De eerste is het sprookje 'Het hebzuchtgas', voor kinderen. Maar net zo goed voor volwassenen, zoals dat volgens Terlouw geldt voor elk sprookje. Nummer twee is de novelle 'Kop uit 't zand'.

Uw personages zien het klimaatprobleem. Maar ze worstelen met het vinden van een oplossing.

"Dat is geloof ik wat er aan de hand is. Behalve de heer Donald Trump erkent vrijwel iedereen het klimaatprobleem. Kijk maar naar het mondiale klimaatakkoord van Parijs. Toch ben ik daarvan niet zo onder de indruk, want ik heb een beetje genoeg van alle woorden. Ik wil daden zien. Ik vroeg me na het gejubel over het Parijs-akkoord af wat de politiek zou doen. Gaan ze van energiebedrijven eisen dat die duurzamer investeren? Dat heb ik niet gehoord. De politiek begrijpt niet meer dat zaken afdwingbaar zijn."

Een land als China slaagt daar anders prima in, ook met schone energieprojecten.

"Ja, maar om nou te zeggen dat dictaturen het toonbeeld zijn van vooruitgang... Als uw vraag is: moeten we de democratie op een laag pitje zetten om snel schone energie te regelen, dan is mijn antwoord nee. Je moet draagvlak onder de bevolking hebben. Dat kan ook."

Wat dan als mensen bijvoorbeeld geen windmolens dulden?

"Je kunt het er niet ten koste van alles doordrukken. Maar je kunt trachten mensen te overtuigen of andere oplossingen zoeken. Ik ben ook niet zo'n geweldige windmolenfan. Maar neem nou de zon, die levert zo ontzaglijk veel energie. Als je in de woestijn zou kiezen voor 'concentrated solar power', dan creëer je enorme zonnevelden die overvloedig energie opleveren. Zo zijn er veel meer technische oplossingen mogelijk."

Keuze genoeg dus, waarom gaat het roer toch niet om?

"Als ons leven er zichtbaar van afhing, dan was dat probleem zo opgelost. Toen Amerika werd gebombardeerd, bij de aanval op Pearl Harbor in 1941, had de regering er geen enkel probleem mee om in heel korte tijd over te gaan naar een oorlogsindustrie. Er werden geen broodroosters meer gemaakt, maar tanks. Dus het was in no time geregeld. Waarom? Omdat iedereen, ook de burgerij, zag dat het moest voor de veiligheid. We zouden precies hetzelfde kunnen doen met duurzame energie. Als er een grote ramp komt, dan gaat alles een stuk beter. Tja, dat wil je natuurlijk niet."

Hoe ontstaat dat gevoel van urgentie dan?

"Het begint al door te dringen, langzaam maar zeker. Ook in het bedrijfsleven. Ik vond het interessant dat bij de Nederlandse klimaattop in Rotterdam drie weken geleden 39 ondernemingen, waaronder Shell, zeiden: We moeten veel sneller naar duurzame energie, overheid doe iets."

De CEO van Shell zei ook dat bedrijven met schone energie geen winst kunnen maken.

"Dan moet de overheid zorgen dat men met olie nóg minder winst kan maken. Ik heb in 'Het hebzuchtgas' ondernemers volgens mij heel aardig afgeschilderd. Het zijn mensen die veel kunnen, aardige mensen ook. Alleen zijn ze bezeten van geld. Met een monomane focus op geld verdienen komen we er niet. Want dan kiezen bedrijven steeds weer voor goedkope olie. Dat is de realiteit. Totdat een regering zegt dat olie er niet meer in komt. De overheid kan dat doen, die heeft de macht namens ons. Dat doet een land even pijn, daarna ben je koploper."

In de praktijk zien we kleinere stappen.

"Dat klopt. Je kunt als politicus vaak niet zo gek veel voorlopen of achterblijven bij wat de bevolking wil. Dat weet ik zelf maar al te goed, door mijn politieke loopbaan. Ik vind toch dat de politiek leiderschap moet tonen, door zelf ten minste een hálve stap verder te gaan met milieubeleid. Een grote stap, dat lukt niet meer in de politiek. In vergelijking met 50 jaar geleden is het morele gezag van de politiek enorm afgenomen. Dat is waarschijnlijk het gevolg van globalisering en liberalisering, in het geloof dat 'de markt' het allemaal beter kan dan de overheid."

Hoe kijkt u nu naar de Amerikaanse verkiezingsuitslag?

"Door de globalisering is de werkgelegenheid in de industriestaten weggevloeid. Er is geen regering geweest die daar een antwoord op had. Dus stemden de mensen op Trump. Dat terwijl veel van die stemmers heus wel zullen vinden dat hij platvloers is. Op energie- en klimaatgebied zie je hem al maatregelen nemen, door klimaatsceptici op hoge posities te benoemen. Echt zorgelijk wat Trump doet. Mán, in wat voor tijd leef je? Heb je nog niet gezien dat 97 procent van de wetenschappers en al die mensen en landen in Parijs vorig jaar daar anders over denken. Hoe durf je?"

Toch zijn er voldoende Amerikanen die zijn klimaatopvatting aanhoren en hem een stem gunnen.

"Veel van die mensen hebben geen idee. Die zeggen: Het is iets warmer op aarde, lekker toch? Die weten gewoon niet wat er aan de hand is. Het is de plicht van politici om dat wel te weten. Je hebt niet het récht om te zeggen: ik geloof niet wat de wetenschap zegt. Je moet als politicus altijd blind varen op de deskundigheid in de samenleving. Voor de veiligheid van medicijnen, voor bruggenbouw, voor alles. Wat wel kan is dat je zegt: Ik moet de wetenschap geloven, maar ik doe er toch niks mee. Kijk, dat is politiek."

Trump wil onder het klimaatakkoord uit en de steenkoolmijnen heropenen.

"Dan gaat hij terug in de tijd. Ik denk dat hij zijn eigen land hoogstens heel tijdelijk een voorsprong geeft, economisch gezien. Maar dat gaat Amerika later zeer betreuren. Het is onvoorstelbaar slecht beleid, zonder enige langetermijnvisie."

Dan de kolencentrales in Nederland. Kunnen die dicht, of is dat zo'n stap te ver vooruit?

"We zouden dat kunnen doen, maar ik aarzel wel om alles nu hier vanuit Twello in te vullen. Ik zou zeggen: overheid, dwing een beter klimaat af en bedrijfsleven vul maar in hoe. Maar goed, politiek is ook prioriteiten stellen. Dat geldt ook voor de kolencentrales. Alexander Pechtold [D66-lijsttrekker, red.] kreeg een motie door de Kamer, om ze te sluiten."

Uw partij wordt dubbel aangekeken in deze discussie. Voormalig D66-minister Brinkhorst vroeg volgens de energiebedrijven zelf om de kolencentrales.

"Dat is ook zo. Dat moet je niet ontkennen. Maar dat is wel lang geleden. Je kunt toch op je schreden terugkeren? We dachten toen dat het de beste oplossing was, maar nu niet meer. Het zou toch wat zijn als je dat niet meer kunt zeggen, wanneer je ziet dat een effect niet goed is. Dat geldt ook voor de gaswinning in Groningen. Dat moeten we versneld afbouwen. Ten eerste voor de Groningers. En ten tweede omdat gas verbranden ook niet goed is. Het geeft ook CO2."

Welke boodschap wilt u lezers van uw nieuwe boeken meegeven?

"Iedere eeuw had zijn problemen. Mijn eeuw was de eeuw van de wederopbouw, de eeuw van armoedebestrijding, de AOW en het ziekenfonds. Mooie dingen. Bouwen aan welvaart voor iedereen. Nu is het de eeuw waarin we geconfronteerd worden met het feit dat de aarde het handelen van de mensen niet meer aankan. Nu de wereld zeventig miljard dieren in de veeteelt houdt, wat een veelvoud is van het aantal wilde dieren, verstoren we evenwichten. Onze taak nu is om dat probleem aan te pakken.

"Het is interessant om te bedenken dat de gevolgen van menselijk handelen op aarde tot de Tweede Wereldoorlog bijna geen aandacht hebben gekregen. Aandacht voor verontreiniging van lucht, water en de bodem kwam er pas sinds de jaren vijftig. Dat is nog zo kort geleden. Dat is wat onze tijd nu kenmerkt, de enorme tempoversnelling. Kijk naar een iPhone. Wat zo'n pestdingetje allemaal kan! En straks is de wereld gerobotiseerd, dan rijden de vrachtauto's zonder chauffeur."

Denk u dat alles zo snel verandert, dat het ook wel goed komt met milieuproblemen?

"Het komt niet goed als je daar gewoon van uitgaat. Er moet echt wat gebeuren. Het probleem is nog steeds redelijk oplosbaar. Maar niet makkelijk, want er beginnen allerlei onomkeerbare effecten op te treden. Zoals het smelten van ijs op Groenland en het ontdooien van permafrostlagen. Dat kun je al niet meer tegenhouden."