Is Nederland nog wel aantrekkelijk voor grote bedrijven?

Is Nederland nog een aantrekkelijke vestigingsplaats voor buitenlandse én binnenlandse bedrijven? Om de zoveel jaar is daar discussie over en vaak worden die discussies aangezwengeld door bestuursvoorzitters van grote bedrijven. Onlangs was dat Peter Berdowski van baggeraar Boskalis.

Zijn voornaamste pijnpunt: een Nederlands wetsvoorstel voor verantwoord ondernemen in het buitenland. Dat voorstel zou tot zoveel onzekerheid voor Boskalis leiden, dat hij een verhuizing van Papendrecht naar het buitenland overweegt. Berdowski heeft meer pijnpunten: in Den Haag wordt het grootbedrijf met de nek aangekeken, vindt hij. En dat Shell en Unilever hun hoofdkantoren nu in Londen hebben, heeft het aanzien van Nederland in het buitenland geschaad.

Berdowski had voorgangers. Twee jaar geleden laakte Frans van Houten, toen topman van Philips, het Nederlandse onderwijs en het gebrek aan innovatie op ict-gebied. Werkgeversorganisatie VNO-NCW luidt om de paar jaar de noodklok over het vestigingsklimaat. Zo’n twintig jaar geleden dreigde de Belgische baas van ING, Michel Tilmant, met een vertrek van de bank: hij was de kritiek op zijn hoge beloning beu.

In de top-vijf

Is het slecht gesteld met Nederland? In studies van onder meer de VN, het World Economic Forum en de business school Insead, waarin de concurrentie- of innovatiekracht van landen wordt gemeten, scoort Nederland steevast uitstekend: in de mondiale top-vijf of top-tien. Geprezen worden de infrastructuur, de kwaliteit van leven, de dienstverlening, de aanwezigheid van (Engels sprekend) talent en de relatief stabiele politiek. Gestaakt wordt er relatief weinig.

Is Nederland dus wel aantrekkelijk als vestigingsland? “Redelijk aantrekkelijk, maar dat staat wat onder druk”, zegt Henk Volberda, hoogleraar strategie en innovatie aan de Universiteit van Amsterdam en betrokken bij een aantal van die studies. “In het algemeen is Nederland goed, maar het wordt minder”, zegt Roel Beetsma, hoogleraar macro-economie aan dezelfde universiteit.

Volberda wijst op de uitkomsten van een enquête onder 800 bedrijven in Nederland: 32 procent vond het vestigingsklimaat verslechterd (27 procent niet); 23 procent overwoog activiteiten naar een buitenland te verplaatsen. De pijnpunten van die bedrijven? “Te veel wet- en regelgeving, een minder gunstig fiscaal klimaat en een negatief sentiment rond het bedrijfsleven”, vat Volberda de conclusies samen.

“Bedrijven die willen investeren, willen vooral zekerheid. Neem belastingen. Hoe hoog die zijn, maakt niet zo veel uit. Voorspelbaarheid is veel belangrijker.” Zo bezien maken de verhoging van de vermogensbelasting naar 25,8 procent – in plaats van een eerder beloofde verlaging naar 20 procent – en de discussie over de afschaffing van belastingvoordelen voor expats Nederland er niet aantrekkelijker op voor buitenlandse bedrijven.

Oplossen die stikstofcrisis!

Onzekerheid is er, zegt Volbeda, ook over de regels rond de energietransitie. “Van belang is of Nederland daarin voorop wil lopen of in het spoor van Europa wil blijven. Nederland moet die keuze maken”, stelt Volberda. “Dat biedt zekerheid.”

Volberda en Beetsma wijzen beiden op de stikstofcrisis die de bouw en de landbouw hindert. Die crisis moet snel worden opgelost. Volgens Beetsma moet de overheid meer investeren in het hoger onderwijs en is het belangrijk dat er buitenlandse studenten blijven komen. “We zitten immers met grote tekorten op de arbeidsmarkt.”

Hij wijst ook op de problemen op het stroomnet: “Bizar dat bedrijven daar soms niet op kunnen worden aangesloten.” Ook het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA), dat bedrijven helpt die zich in Nederland vestigen, heeft gemerkt dat de problemen op het stroomnet een rol spelen bij investeringsbeslissingen. Het gebrek aan grond ook.

Digitale infrastructuur is top

Komen er dan minder bedrijven naar Nederland? Vertrekken er meer? “Van een uittocht is geen sprake”, zegt Volberda, met de kanttekening dat dat soms lastig te bepalen is. Als bedrijven onderdelen naar het buitenland verplaatsen - of niet naar Nederland komen - pleegt dat niet in de krant te staan.

Beetsma stelt dat er veel startende bedrijven zijn - ‘de samenleving heeft meer waardering voor startende ondernemers dan vroeger’- en dat de digitale infrastructuur (‘top van de wereld’) van Nederland bedrijven aantrekt. Het NFIA heeft geen actuele en volledige cijfers over investeringen van buitenlandse bedrijven in Nederland.

En het vertrek van de hoofdkantoren van Shell, Unilever en DSM? “Niet goed voor het aanzien van Nederland”, vindt Volberda met Berdowski. “Buitenlandse managers vragen zich toch af: waarom verlaten die Nederlandse bedrijven Nederland? Is er soms wat mis?”

Beetsma: “Ik denk dat het effect qua banen voorlopig wel meevalt. Maar Den Haag raakt door zo’n verhuizing wel de contacten met de top van die bedrijven kwijt en kan hen ook niet meer beïnvloeden. Door de bank genomen is Nederland nog steeds een aantrekkelijk vestigingsland. Maar we moeten niet zelfgenoegzaam zijn.”

Lees ook:

VVD: het valt best mee met het vestigingsklimaat

Is het Nederlandse vestigingsbeleid in een ‘vrije val’ terechtgekomen, of gaat het eigenlijk nog best goed? Daar kwam de Tweede Kamer donderdag niet goed uit.