In een kop thee zitten miljoenen plasticdeeltjes. Is dat zorgelijk?

Waterkokers zijn vrijwel altijd gemaakt van plastic. Bij het koken komen microplastics vrij, die je opdrinkt. Zijn die gevaarlijk voor de gezondheid? En zijn er alternatieve producten?

Een dampende kop thee is een kwestie van een paar minuten: waterkoker vullen, aanklikken en uitschenken. Inmiddels kun je je afvragen of snel en makkelijk ook veilig is. Bij het koken van een liter water komen namelijk tussen 4 en 29 miljoen microplasticdeeltjes vrij, ontdekte onderzoeker Philipp Schwabl aan de Medische Universiteit van Wenen in 2020.

Een jaar eerder vond Schwabl met collega’s voor het eerst microplastics in menselijke ontlasting. Onderzoeker Dunzhu Li en zijn team aan het Trinity College Dublin concludeerden, eveneens in 2020, dat er bij het opwarmen van kunstmelk voor baby’s in een plastic fles tot wel 4,5 miljoen microplastics per dag vrijkomen.

Uit verschillende andere onderzoeken blijkt dat uit de coating van wegwerpbekers eveneens plasticdeeltjes kunnen lekken. Door het contact met warme dranken komt niet alleen plastic vrij, maar ook zware metalen als arsenicum, chroom en lood.

Reden genoeg om voorzichtig te zijn met plastic waterkokers, vindt Jeroen Dagevos van de Plastic Soup Foundation. “Plastic slijt en hitte versnelt dit proces. Dat geldt eveneens bij het verwarmen van kant-en-klaarmaaltijden in een plastic bakje in de magnetron.”

Onduidelijkheid over de gezondheidseffecten

Het wordt steeds duidelijker dat we door de dag heen meer plastic binnenkrijgen dan we denken, vervolgt hij. “Wetenschappers zijn nu volop bezig met onderzoek naar de schadelijkheid van microplastics. Als het in menselijke cellen belandt, heeft het een effect, maar we weten nog niet precies wat.”

Willie Peijnenburg, hoogleraar milieutoxicologie en biodiversiteit aan de Universiteit Leiden, benadrukt dat het feit dat er microplastics in ons eten en drinken zitten, nog niet betekent dat ze giftig zijn. “We weten nog te weinig over de gezondheidseffecten op zoogdieren of mensen om daar iets zinnigs over te kunnen zeggen. Dat is ook de conclusie van een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie afgelopen jaar.”

Hij is eerder bezorgd over het vrijkomen van stoffen die mogelijk aan het plastic zijn toegevoegd, zoals stabilisatoren of andere hulpstoffen, dan over de plasticdeeltjes zelf. “Het vrijkomen van 29 miljoen deeltjes bij het koken van een liter water klinkt als heel veel, maar de grootte van die deeltjes bepaalt om hoeveel gram het daadwerkelijk gaat. Het lijkt er sterk op dat microplastics nauwelijks door dieren en planten worden opgenomen. Dat geldt alleen voor de allerkleinste deeltjes, van nanogrootte.”

Tóch plastic in het deksel of anti-kalkfilter

Toch is het wellicht een goed idee om blootstelling aan plasticdeeltjes zoveel mogelijk te vermijden. Dagevos heeft thuis een metalen waterkoker, om een innameroute van microplastic voor zijn gezin te voorkomen. “En de flesjes voor de kleine waren van glas.”

Toch is het nog knap lastig om een waterkoker zonder plastic te vinden. In vrijwel alle (web)winkels is het merendeel van het aanbod van plastic. Ook in varianten van glas of rvs zitten plastic onderdelen. Neem de binnenkant van het deksel, dat in contact komt met de stoom van het kokende water. Of het kijkvenstertje, waarop de hoeveelheid water af te lezen valt. Of het anti-kalkfilter, waar het kokende water doorheen stroomt uit de schenktuit. Allemaal van plastic.

Volledig plasticvrije waterkokers zijn op één hand te tellen, en daar hangt een flink prijskaartje aan. Zo kost de Design 5KEK1565 van KitchenAid, met een inhoud van anderhalve liter, 139 euro. Het product heeft een volledig roestvrijstalen binnenkant waardoor volgens de fabrikant ‘geen plastic het water raakt’. De kleinere 5KEK1222 lijkt eveneens plasticvrij, al staat dat er niet expliciet bij. Voor een capaciteit van 1,25 liter betaal je een slordige 100 euro.

Roestvrijstalen waterkokers en fluitketels

De design-waterkoker Pito van Alessi is, op de mahoniehouten dop na, volledig van rvs. Met zijn 400 euro is hij aanzienlijk duurder dan de roestvrijstalen fluitketels van het merk, die met 190 euro nog steeds fors aan de prijs zijn. Dan zijn de geëmailleerde en/of roestvrijstalen fluitketels van Le Creuset, variërend van 69 tot 145 euro, betaalbaarder.

Het Italiaanse Ottoni Fabbrica verkoopt uitsluitend volledig roestvrijstalen waterkokers en fluitketels. Het bedrijf wil ‘gezonde producten zonder plastic en andere materialen die schadelijk zijn voor de gezondheid’. Een fluitketel op inductie kost 55 euro (1,6 liter), waterkokers variëren van 82 tot 121 euro (1,7 liter).

Roestvrijstalen fluitketels zijn overigens goedkoper en makkelijker te vinden dan waterkokers. Wel is het opletten met de kosten voor de warmtebron: water koken op gas is tegenwoordig een relatief dure aangelegenheid. Daarnaast zijn de fluit en schenktuit soms alsnog deels van plastic.

Toch ziet Peijenburg het nut van plasticvrije waterkokers of fluitketels niet zo. “Misschien voorkomt het plastic juist dat er andere materialen in het water komen. Om een goed advies te geven, zou je moeten weten welke stoffen er zonder plastic coating in het water belanden en in welke hoeveelheden. Dat moet je dan afzetten tegen de hoeveelheid plastics en de stoffen die eventueel uit de plastics komen. Bovendien maakt het uit hoe oud de waterkoker is, na verloop van tijd erodeert die steeds meer. De vraag is wat erger is: koper, ijzer of nikkel in water, of microplastics?”