Iedereen bemoeit zich met de vergroening van Tata Steel

“We moeten groen staal in een schone omgeving gaan produceren. Eigenlijk is er geen alternatief.” Directeur Hans van den Berg van Tata Steel zegt het in een barretje in de Johan Cruijff Arena in Amsterdam. Het jaarlijkse Tata Steel schaaktoernooi is bezig en het is de dag die traditioneel buiten Wijk aan Zee plaatsvindt, deze keer in het voetbalstadion. Het bedrijf, sponsor van het evenement, benut de dag voor netwerken.

Een ingenieur en de manager duurzaamheid leggen uit wat de plannen zijn. Vanaf 2030 moet er een nieuwe installatie gaan draaien die schoner staal kan maken. Eerst nog op aardgas, daarna op waterstof, gemaakt met windenergie. Kleurige plaatjes van hoge torens en het toekomstig productieproces. Komende maanden moet er meer duidelijk worden over vergunningen, regelingen en subsidies. Spannend, maar het plan lijkt haalbaar – doorgelicht althans door een adviesbureau – en heeft de steun van de werknemers.

Maar sinds die dag, half januari in de Johan Cruijff Arena, lopen de gemoederen steeds hoger op rond de staalfabriek. Zo werd Tata Steel voor het eerst strafrechtelijk veroordeeld voor milieumisdrijven. De rechtbank deelde boetes uit voor onder meer het verspreiden van stofwolken.

De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied liet weten opnieuw aangifte te doen tegen het bedrijf omdat het de stofuitstoot niet goed meet. Vlak daarvoor werd bekend dat een milieu-inspecteur van die waakhond overstapt naar Tata zelf, voeding voor het al bestaande wantrouwen van omwonenden.

Dan was er ook nog een onderzoek van EenVandaag dat onthulde dat de zeer vervuilende Kooksgasfabriek 2 al vanaf de bouw in 1972 ondeugdelijk in elkaar zit, ‘rookte en lekte aan alle kanten’.

Ook voegden Greenpeace en Urgenda zich in de discussie over de toekomst van het bedrijf met een onderzoek naar de werkgelegenheid in de regio. Als Tata zou sluiten, zijn er genoeg andere banen voor de werknemers van Tata en toeleveranciers, met name in de groene energiesector. De staalfabriek hoeft volgens deze analyse dus niet open te blijven om een werkloosheidsgolf in de regio te voorkomen.

Kankeratlas

En de Kankeratlas Nederland kwam uit. Die bevestigde dat de kans op schade aan de gezondheid in de regio groter is, wat eerder door het RIVM en de GGD is vastgesteld. Om actie te eisen tegen die vervuiling gingen groepen omwonenden, provinciale politici en milieu-organisaties afgelopen weken verschillende keren de straat op. Actiegroep Frissewind.nu kondigde aan een massaschadeclaim tegen het bedrijf te onderzoeken, na de al eerder in gang gezette strafzaak tegen de directie.

Dat alles leidde tot felle opiniestukken in verschillende media. Over de volgens sommigen te trage acties van Tata enerzijds, de onwil om ‘de giftigste fabriek van Nederland’ – de Kooksgasfabriek 2 – te sluiten. Anderzijds de beschuldiging aan het adres van actieclubs en omwonenden dat die de boel ‘polariseren’ en van Tata ‘een karikatuur’ maken.

Te midden van al deze onrust voelde de Centrale Ondernemingsraad van Tata zich genoodzaakt om een verklaring uit te geven. ‘De maat is vol’, stelt de raad. ‘Fabels en fictie verdraaien de werkelijkheid en staan de groen-staal-transitie in de weg.’

Nu lag het staalbedrijf al langer onder vuur. Maar alleen al de commotie van de afgelopen maand maakt duidelijk dat Tata niet slechts een oud industrieel bedrijf is dat moet verduurzamen. Het wordt steeds meer een brede maatschappelijke kwestie waar iedereen zich mee bemoeit. Intussen voert het bedrijf gesprekken in Den Haag om het kabinet te overtuigen honderden miljoenen belastinggeld in de overgang naar groen staal te steken. Dat scherpt het debat verder aan. Is het nog verantwoord om zoveel publiek geld te steken in een nu zeer vervuilende fabriek in een dichtbevolkte regio, is de vraag.

“De druk van de maatschappij is goed”, vindt Jeroen Olthof, als gedeputeerde (PvdA) van de provincie Noord- Holland verantwoordelijk voor onder meer gezondheid en milieu. “Met name de gezondheid hier in de omgeving houdt de gemoederen bezig. Dat is logisch. Tot zo’n vijf jaar geleden kwam dat maar beperkt aan bod, lag de focus vooral op economische groei en werkgelegenheid. Die tijd is gelukkig voorbij.”

Twee kwesties

In de discussie lopen twee kwesties steeds meer door elkaar heen, bevestigt Olthof. De ene is het lange-termijnpad naar schoner staal. De andere de huidige vervuiling en overlast, waarbij de Kooksgasfabriek2 de belangrijkste bron van zorg is. “Tata zegt voor 2030 de eerste fase van het plan gerealiseerd te hebben. Dan kan de Kooksgasfabriek2 dicht, net als een aantal andere vervuilende delen zoals de oude Hoogovens7.”

Met name omwonenden, bijvoorbeeld de Dorpsraad Wijk aan Zee en de actieclub Frissewind.nu, vinden dat veel te lang duren. Zij betogen – met Milieudefensie – dat de meest vervuilende installaties eerder dicht moeten, uiterlijk 1 januari 2025. “Dat zou een harde voorwaarde moeten zijn voor staatssteun”, stelt Linda Valent van de Dorpsraad. “Het is inmiddels bekend hoe slecht de uitstoot van Tata is voor de gezondheid. Sinds 2013 zijn we hier al mee bezig.”

De oproep gaat naar Den Haag, omdat daar gesproken wordt over de subsidie die Tata vraagt voor de vergroening. Dat maakt de hele operatie ook ingewikkeld: er zijn meerdere overheden en instanties bij betrokken. Met het kabinet overlegt Tata over de zogeheten ‘maatwerkafspraken’. Die gaan over plannen voor verduurzaming – en de bijbehorende pot geld – van de industrie. Voor iedere onderneming anders, vandaar het ‘maatwerk’.

Het kabinet zou voorwaarden aan de publieke steun kunnen stellen, zoals eerdere sluiting van de vieste onderdelen. Dat kan wel weer extra geld kosten. Het bedrijf zou dan bijvoorbeeld tijdelijk cokes moeten importeren. “Dat soort scenario’s moet wel op tafel komen”, stelt Valent. “Als Tata zegt dat dat niet kan, moet de overheid dat niet zomaar accepteren. Het probleem ligt bij het bedrijf. Dat moet niet worden afgewenteld op de gezondheid en het klimaat.”

Harde afspraken

Het zijn niet alleen bewoners en milieuorganisaties die voorwaarden willen stellen aan de subsidie. Ze noemen geen data maar ook de Tweede Kamer en Provinciale Staten van Noord Holland vinden dat er harde afspraken over ‘de te behalen gezondheidswinst’ moeten worden gemaakt, voordat de overheid met geld over de brug komt. Moties met die strekking zijn aangenomen. “Je zou daar afspraken over moeten maken”, verwijst Olthof naar het kabinet, “maar wij zitten niet bij die maatwerkbesprekingen”.

Intussen heeft de Provincie wel een rol om de huidige verontreiniging aan te pakken, benadrukt Olthof. Op verzoek van gedeputeerde staten heeft de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied de afgelopen tijd het toezicht op Tata Steel aangescherpt. Zo ligt de Kooksgasfabriek2 ook vanuit de milieuwaakhond onder vuur.

Tata overtreedt op dit moment de regels doordat in die installatie geregeld rauwe, niet volledig verbrande cokes ontstaan. Voor iedere overtreding, moet het 100.000 euro boete betalen. De teller staat nu op drie. Wordt het plafond van 1,5 miljoen euro bereikt, dan onderzoekt de dienst verdere stappen, zoals het intrekken van de vergunning. “We onderzoeken nu of die in te trekken is”, bevestigt Olthof. “Als Tata niet voldoet aan vergunningen, vind ik dat niet uit te leggen.”

Tata is ook vanuit Den Haag gemaand de ergste uitstoot van schadelijke stoffen op korte termijn aan te pakken. Ruim een jaar geleden heeft het ministerie van infrastructuur en waterstaat een ‘plan van aanpak’ opgesteld. Aanleiding daarvoor waren rapporten van onder andere het RIVM en de GGD. Kinderen in de IJmond lopen een verhoogd gezondheidsrisico, bleek daaruit. Te veel stof, lood en PAK’s zijn de grootste boosdoeners.

Weinig vertrouwen

Vorige maand is dat plan van aanpak geëvalueerd. Het resultaat: ‘teleurstellend’ volgens staatssecretaris Vivianne Heijnen. Tata heeft wel maatregelen genomen, maar die ‘leiden (nog) niet tot meetbare lagere concentraties en daarmee tot verbetering van de gezondheidssituatie’, schrijft Heijnen. Het aantal incidenten blijft daarnaast hoog en de volgens Tata bereikte verbeteringen ‘kunnen nog niet onafhankelijk worden geverifieerd’. “Dat en ook dat de meetapparatuur voor uitstoot niet goed blijkt afgesteld bij die bewuste Kooksfabriek geeft ons erg weinig vertrouwen”, zegt Valent en dat verklaart volgens haar ook mede de recent toegenomen onrust rond het bedrijf.

Tata stelt in een reactie zich ‘zeer bewust’ te zijn dat het de effecten van de productie op de leefomgeving moet verminderen. Het bedrijf investeert daarvoor in extra onderhoud en trekt in een langjarig investeringsprogramma 300 miljoen euro uit voor maatregelen om stof, geluid en geur te verminderen. Tata zegt wel te kijken naar mogelijkheden om de Kooksgasfabriek2 eerder te sluiten, maar dat is gecompliceerd. Die installatie is niet zomaar uit het productieproces te halen, stelt het bedrijf, daardoor raakt de hele keten verstoord. Bovendien zou dan ‘een wezenlijk onderdeel in het verdienmodel’ wegvallen. Dat geld is volgens Tata hard nodig om de weg naar schonere productie te kunnen financieren.

Voor dat doel, groen staal, moet komende maand duidelijk worden hoe Tata in overleg met de provincie de vergunningen gaat indienen. Die transitie is op zichzelf ook nog met vele onzekerheden omgeven, bleek in de Arenabar. Zo zijn er enorme hoeveelheden waterstof nodig. Dat komt per schip of via leidingen die nog niet zijn aangelegd. Hoe dat zal gaan, wie de infrastructuur gaat betalen en hoe duur die waterstof gaat worden, is nog allemaal niet te zeggen.

Lees ook:

Ook de industrie moet uitstoot van stikstof verlagen, maar het woord ‘uitkoop’ valt niet

Net als de boeren moeten industriële ‘piekbelasters’ hun uitstoot van stikstof scherp verlagen, wil het kabinet. Dat lijkt een stuk makkelijker te realiseren. Over uitkoop gaat het niet.

Uitstoot verlagen? Grote bedrijven leunen te zwaar op compensatie van hun CO₂-uitstoot

Bedrijven formuleren op papier ferme klimaatdoelen, maar stevig beleid om die te behalen ontbreekt vaak. Een populaire strategie is niet de uitstoot verlagen, maar die compenseren met bos, blijkt uit nieuw onderzoek. ‘Een zorgelijke trend.’