Hulp voor mensen met een smalle beurs: ‘Zij willen geen energiecoach, maar geïsoleerde ramen’

In veel gemeenten knapt de Fixbrigade huizen op. Vaak maakt dat het verschil tussen een beetje geld overhouden, of helemáál geen geld overhouden.

Het zou de openingsscène van een film kunnen zijn. Het decor is het grauwe Amsteldorp, een wijk in Amsterdam-Oost met jaren veertig-rijtjeshuizen, die veelal vanuit duurzaamheidsoogpunt flink tekortschieten. Het is donderdagochtend, vijf over tien, de lucht is grijs en het miezert.

Dan komt uit een straat de kale vijftiger Douwe op een elektrische bakfiets aangesjeesd, gevolgd door zijn brigade van klussers. Marlijn Lafarre (60) snelt laag boven de grond op haar driewieler voorbij, gereedschapskist achterop. Statushouder Ali en stagiair Anderson vormen op normale fietsen de achterflank. De missie van dit Fixbrigade-team: huizen verduurzamen van stadsbewoners met een kleine portemonnee, zodat ook zij de winter doorkomen.

Het team van Fixbrigade, de nummer 13 van de Duurzame 100, stalt de fietsen vandaag voor de benedenwoning van Geseke Spiekerman (65). Ze opent de deur voor de klusploeg, die eerder voor een opnamebezoek langskwam, en vandaag de uitvoering doet. Douwe loopt naar de woonkamer en wijst aan wat zijn klusploeg gaat doen: energiezuinige lampen installeren, folie achter de radiatoren, de CV-ketel opnieuw afstellen, een kaderprofiel rond de deur plaatsen. Alles eigenlijk wat ze voor minder dan honderd euro aan materialen kunnen doen – de bovengrens voor gratis Fixbrigade-klussen – maar wat met de juiste ingrepen soms tot een halvering van energieverbruik kan leiden.

Geen energie voor het gedoe

Spiekerman is blij en vooral opgelucht met het bezoek, zegt ze. Ze huurt dit huis al twintig jaar van woningcorporatie Ymere, en aan onderhoud of verduurzaming is in die tijd weinig gedaan. “Over twee jaar wil Ymere een grote groene transitie voor deze wijk”, zegt Spiekerman, “maar als bewoners weten we niet in hoeverre dit ook echt gaat gebeuren.”

De voormalig Duits-vertaler kan zelf niet klussen, zowel uit praktisch als financieel oogpunt. Sinds Spiekerman met de chronische auto-immuunziekte sarcoïdose werd gediagnostiseerd, waardoor ze snel ernstig vermoeid is, is ze arbeidsongeschikt. Ze heeft Ymere weleens proberen te vragen om verouderde roosters in haar huis te vervangen. “Maar voor het gedoe en de discussie die dan volgt, heb ik simpelweg geen energie. Dus er is al die tijd niets gebeurd hier.” De onvoorspelbare energieprijzen maken deze herfst en winter voor haar erg onzeker.

Goed voorbeeld voor de rest van de wereld

De Fixbrigade, opgericht in 2018, heeft al honderden huizen zoals die van Spiekerman in Amsterdam verduurzaamd. Er zijn lokale Fixbrigades opgezet in Zaanstad, Weesp en Huizen en een landelijk programma is in de maak. De gemeente Amsterdam zegt het project te omarmen en ook bedrijven als Vattenfall en Rabobank geven geld. “Er is nog veel werk te doen”, zegt Jannekee Jansen op de Haar, het brein achter de Fixbrigade.

Het begon allemaal in de Jungle, het duurzaamheidscentrum dat Jansen op de Haar in 2016 in een oud theater in Amsterdam-Oost begon. “We zijn vanaf het begin gericht op mensen met een smalle beurs, vanuit de gedachte: zij zijn qua duurzaamheid een goed voorbeeld voor de rest van de wereld. Ze kopen niet al te veel milieubelastende spullen, produceren weinig afval en gebruiken weinig energie. Wat kunnen we van hen leren, en hoe kunnen wij hen verder helpen?”

De praktische problemen in huizen van Amsterdammers met lage inkomens waren meteen zichtbaar. Schimmel en vocht in de muren, CV-ketels die niet goed werkten. “Huisbazen houden huurders vaak voor de gek. ‘Is je CV niet goed? Dan zetten we de temperatuur wel hoger.’ Terwijl dat niet de oplossing is, en het alleen maar duurder maakt.”

Statushouders die de taal leren

Toen oud-elektricien Francis Langedijk vier jaar geleden bij Jansen op de Haar aanklopte, op zoek naar vrijwilligerswerk, kwam dat dus goed uit. Hij nam een cursus infraroodmetingen, en begon de huizen van Jungle-bezoekers te controleren op duurzaamheid. “Maar met de rapporten over wat beter kon, deden de huisbazen vervolgens niets. Toen zei Francis: eigenlijk kan ik alles wat in die woningen moet gebeuren, zelf uitvoeren.”

Waar Langedijk in eerste instantie in zijn eentje als vrijwilliger vijf dagen per week met de fiets naar Amsterdamse huizen trok om ze te isoleren, bestaat de Fixbrigade nu uit twee of drie teams die dagelijks huizen van Amsterdammers verduurzamen. Voor wie minder dan 140 procent van het minimumloon verdient, zoals Spiekerman en de meeste ‘klanten’ van de Fixbrigade, zijn de opknapbeurten gratis, wat mogelijk is vanwege een subsidies uit Nederland en van de Europese Commissie.

Eén van de speerpunten van de Fixbrigade is daarnaast het werken met bijvoorbeeld statushouders die vaak nog niet goed Nederlands spreken, en via hun werk bij de Fixbrigade zowel de taal als het vak van huizen isoleren leren. De bedoeling van het traject is dat deze groep na zes tot acht maanden bij de Fixbrigade kan doorstromen naar een (beter) betaalde baan elders als installateur. “Dat vind ik het allermooiste hieraan”, zegt Douwe, die als Fixbrigade-leermeester ook vandaag aan twee van zijn teamleden laat zien hoe je een kaderprofiel plaatst.

Geen geld overhouden

Voor Spiekerman is het bezoek hard nodig. De huizen in het Amsteldorp zijn in de jaren tachtig enigszins gerenoveerd door Ymere, maar niet op een goede manier. In de aluminiumkozijnen zijn kieren ontstaan. Zonder de fixbeurt van vandaag had ze flink opgezien tegen de winter. Niet dat ze bang is om te verhongeren of de verwarming volledig uit te moeten laten, maar een normale of een extreem hoge energierekening maakt voor haar wel het verschil tussen een beetje geld overhouden voor leuke dingen, of helemaal geen geld overhouden.

Oprichtster Jansen op de Haar denkt dat de Nederlandse overheid met de dreigende energiearmoede lering kan trekken uit haar initiatief. “Nu zet de overheid met energiecoaches en adviseurs vooral in op kwantiteit: bij heel veel mensen thuis kijken en zeggen wat ze moeten doen. Maar de doelgroep met een krappe beurs weet dat al; ze douchen al kort en hebben de verwarming al laag.” Inzetten op kwaliteit heeft volgens haar veel meer effect: daadwerkelijk een dagje komen klussen en huizen met kleine ingrepen een stuk energiezuiniger te maken.

Mensen als Spiekerman, zegt de oprichtster, hebben geen coach of adviseur nodig. “Ze hebben geïsoleerde ramen nodig, een goed afgestelde CV-ketel, en een deur die niet alle kou van buiten binnenlaat.”

Alle verhalen en achtergronden over de Duurzame 100 van 2022 zijn hier te vinden.