Hoe de subsidie voor vleesreclame toch bleef bestaan

Even leek de Europese subsidie op vleesreclame te verdwijnen. Op het laatste moment werd dat voorstel echter geschrapt uit de voedselstrategie van Frans Timmermans. Hoe kon dat gebeuren?

Aan ambities geen gebrek: veel meer biologische landbouw, tegengaan van voedselverspilling en verplichte gezondheidsinformatie op etiketten. De ‘Farm to fork’-strategie die Eurocomissaris Frans Timmermans vorige week presenteerde moet ertoe leiden dat inwoners van de Europese Unie in 2030 gezonder en milieuvriendelijker­­ eten.

Een aantal van deze voorstellen lekte­­ vooraf al uit. In een vertrouwelijk document (‘Niet in het openbaar lezen of meedragen’, staat erop) dat daags voor Timmermans’ presentatie circuleerde en dat in bezit is van Trouw, staat nog een ander voorstel: ‘De commissie zal voorstellen om te stoppen met het stimuleren van productie en consumptie van vlees. Voor dit doel zal het EU-programma voor de promotie van agrarische producten worden herzien.’ Oftewel: Timmermans stelt voor om geen subsidies meer te verschaffen om reclame te maken voor vlees.

Spaans rundlvlees, Nederlandse kip

De EU kent van oudsher een subsidieregeling voor voorlichting en afzetbevordering van agrarische producten. Tussen 2016 en 2019 trok de Europese Commissie bijvoorbeeld ruim 70 miljoen euro uit om vlees te promoten. Dat leidde onder meer tot de campagne ‘What a wonderful beef’, om Spaans rundvlees onder de aandacht te brengen. Nederland maakte eerder met EU-geld reclame voor kip – ‘het meest veelzijdige stukje vlees’. Dit alles tot ongenoegen van kritische Europarlementariërs, die erop wijzen dat de landbouw goed is voor 10 procent van de uitstoot van broeikasgassen in de EU, en dat 70 procent daarvan weer komt van de veehouderij die melk en vlees produceert.

Een mogelijk einde aan vleesreclame met EU-geld kon bij deze parlementariërs dan ook rekenen op instemming. “Het is niet te verkopen dat de EU miljoenen meebetaalt aan promotie van producten die destructief zijn voor het klimaat, biodiversiteit en dierenwelzijn”, zei Anja Hazekamp van de Partij voor de Dieren. “Het schrappen van de vleespromotiesubsidies is daarom een goede zet.”

Dat was de realiteit van vorige dinsdag. Een dag later presenteerde Timmermans de definitieve versie van zijn Farm to Fork-strategie (in goed Nederlands: Boer tot Bord). Wat bleek: van een mogelijk einde aan de vleespromotie was geen sprake meer. De passage was op het allerlaatste moment uit de tekst verdwenen. Maar wie was daarvoor verantwoordelijk?

Navraag bij verschillende Brusselse bronnen levert dit scenario op: ‘de vleesindustrie’ zou via ‘een Italiaanse Europarlementariër’ druk hebben uitgeoefend op Paolo Gentiloni, de voormalig premier van Italië die nu Eurocommissaris voor economie is. Medewerkers van Gentiloni zouden op hun beurt het ‘Green Deal’-team van Frans Timmermans onder druk hebben gezet – met succes. Ook Eurocommissaris Phil Hogan van Handel, voorheen van Landbouw, zou zijn gewicht in de strijd gegooid hebben door op maandag, twee dagen voor de presentatie van Farm to Fork, indringend in te praten op voorzitter van de Europese Commissie Ursula­­ von der Leyen, zijn christen-democratische­­ fractiegenoot.

Vleesbedrijven

Maar wie is dan precies ‘de vleesindustrie’? Rond het Europees Parlement zwermen tientallen lobbyisten van en voor agrarische organisaties en vleesbedrijven. Een grote speler is het European Meat Network, een samenwerking van vleesbedrijven uit verschillende landen, zoals het Duitse Tönnies en het Nederlandse Vion. De lobbyist van het netwerk reageerde niet op vragen van Trouw.

Wie wél een toelichting wil geven is is Frans van Dongen, directeur internationale zaken en EU-lobbyist voor de Nederlandse Centrale Organisatie voor de Vleessector. Met de Boer tot Bord-strategie, en de passage over vleespromotie is hij ‘wel bezig geweest’, zegt hij omfloerst. Hóe dan precies, dat wil hij liever niet zeggen. “Maar ik heb niet rechtstreeks met Timmermans gesproken.”

Volgens de vleeslobbyist was het te verwachten dat Timmermans met ideeën zou komen waar de Europese veehouderij en vleessector niet gelukkig mee zouden zijn. Nadat het voorzitterschap van de Europese Commissie aan Timmermans voorbijgegaan was, zou hij zich willen laten gelden met zijn Green Deal. En niet voor niets nam hij als vertrouweling Diederik Samsom aan, met zijn verleden bij Greenpeace.

Toch was Van Dongen minder bevreesd dan sommige Europese collega’s, zegt hij. Als Nederlander is hij gewend dat de maatschappij en de politiek kritisch naar de vleessector kijken. Zo loopt Nederland in Europa voorop met regels voor dierenwelzijn. Als de EU nu zou bepalen dat alle lidstaten aan dezelfde eisen moeten voldoen, zou dat voor de Nederlandse vleessector goed nieuws zijn, omdat er dan een gelijker speelveld ontstaat.

Bewust gelekt

Aan de andere kant, zegt Van Dongen, moet ‘Brussel’ ook niet harder willen lopen dan de 27 lidstaten kunnen bijbenen. Dat is wat Timmermans dreigde te doen. Van Dongen vermoedt dat ‘iemand in de Europese Commissie’ daar dusdanig ontstemd over was, dat die het concept bewust heeft gelekt. “Als je een voorstel minder realistisch vindt, kun je het op die manier proberen te stoppen.”

Het scenario waarin de Italianen de hoofdrol hebben, kan Van Dongen “bevestigen­­ noch ontkennen”. Dat met name Italië bezwaar zou hebben tegen het stopzetten van de subsidie voor vleesreclame, is echter allerminst onlogisch. Italië is een van de belangrijkste vleesproducenten van de EU, en verdient veel geld met zijn salami en parmaham. In 2018 werd nog ruim 8,1 miljoen euro aan vleespromotiesubsidies toegekend aan Italiaanse organisaties, dat was 37 procent van het totale budget voor dit doel.

Een Italiaanse europarlementariër die zich altijd sterk maakt voor de vleessector is Paolo de Castro. Naar eigen zeggen heeft hij ‘een band van affectie en achting’ met commissaris Gentiloni, met wie hij samen in de Italiaanse landspolitiek zat. Als lid van het landbouwcomité van de EU stelde De Castro vragen over de in zijn ogen onwenselijke mogelijkheid om aanduidingen als ‘burger’ en ‘steak’ te gebruiken voor vegetarische producten – een relletje dat bekend werd als Schnitzelgate. In dezelfde beeldspraak zouden we nu kunnen spreken van Salamigate. Maar noch De Castro noch zijn assistent reageert op vragen van Trouw. Een zegsman van commissaris Gentiloni laat weten dat diens kabinet ‘op de normale wijze’ heeft deelgenomen aan discussies over Farm to Fork.

Schnitzelgate

In Schnitzelgate had Paolo de Castro een medestander in de Nederlandse Annie Schreijer-Pierik van het CDA. Zij vindt de wijziging te elfder ure van Timmermans’ voorstel wijs, zegt ze. “De Europese Unie moet zich niet gaan bemoeien met de voedingskeuze van burgers. Het is mijns inziens nuttiger dat EU-wetgeving juiste voedselproductinformatie controleert en misleiding door het misbruik van vleesnamen, zoals bij sommige vegaproducten, voorkomt.” Bovendien, zegt Schreijer-Pierik: “De innovatieve Europese veehouderij produceert per kilogram product zeer klimaat-, milieu- en diervriendelijk. Dat verdient een compliment, geen bestraffing.”

Of Schreijer zelf heeft aangedrongen op het schrappen van de passage uit Timmermans’ strategie? Nee, zegt ze. En of er vanuit haar fractie actie is ondernomen is haar niet bekend. “Maar ons standpunt is bij de Eurocommissarissen bekend en zij hebben onderling overleg gehad.”

Groene wending

Van de zijde van Frans Timmermans valt vooral tevredenheid te horen over wat er allemaal wél overeind gebleven is in Farm to Fork. Timmermans vindt dat zijn geformuleerde doelen historisch ambitieus zijn en een echte groene wending betekenen. En ja, zo’n document staat aan vele krachten bloot, dat is niet vreemd, een commissaris behoort iedereen beleefd aan te horen.

Anja Hazekamp van de Partij voor de Dieren is boos over het schrappen van de passage over vleespromotie. Zij wil opheldering van de Europese Commissie, zegt ze. “Ik wil weten met welke lobbyisten contact is geweest tijdens het schrijven van de Farm to Fork-strategie. En ik ga er alles aan doen om bij de uitwerking van de voorstellen alsnog alle subsidies voor vleesreclames van tafel te krijgen.”

Dat lijkt vleeslobbyist Frans van Dongen een slecht idee. “Europese consumenten eten niet alle delen van een geslacht dier. Van varkens gaan de poten en oren naar andere landen. Om de goede kwaliteit van dat vlees onder de aandacht te brengen, kunnen we niet zonder promotie.”

Lees ook:
Ambitieuze Green Deal van Frans Timmermans roept veel weerstand op

Als de plannen van de Europese Commissie voor natuur en landbouw in 2030 doorgang vinden, wacht Nederland een enorme opgave. Dat verklaart meteen de weerstand die de Green Deal van eurocommissaris Frans Timmermans oproept.

Timmermans: ‘Wij schrijven heus niet voor wat mensen moeten eten’

Het zou een vergissing zijn als we na de coronacrisis weer doen alsof er niets is gebeurd en terugvallen op oude economische gewoontes, zegt eerste vicevoorzitter Frans Timmermans van de Europese Commissie.