Het vogelgriepvirus is niet te stoppen, dus wordt er gezocht naar een vaccin

Ze merken er zelf maar weinig van. Maar ergens goed verborgen op een campus in Lelystad lopen de eerste zestig tegen vogelgriep gevaccineerde kippen van Nederland rond. De dieren vormen het startpunt van de zoektocht naar een grootschalig in te zetten kippenprik. Want die is broodnodig, benadrukken wetenschappers van Wageningen University & Research (WUR) en de Universiteit Utrecht. “We hebben nu te maken met de grootste uitbraak die we in Europa gezien hebben”, benadrukt vogelgriepexpert Nancy Beerens (WUR).

De vogelgriep was in Nederland – na de laatste grote uitbraak in 2003 – vooral een regelmatig terugkerende seizoensziekte. “Het kwam hier dan heen met de trekvogels vanuit Siberië”, legt Beerens uit. “Via bijvoorbeeld vogelpoep van een besmette wilde vogel komt het dan in pluimveestallen terecht.” Door de dieren van een getroffen bedrijf snel te doden, kon verdere verspreiding daarbij altijd worden voorkomen.

Maar het laatste jaar circuleert het virus veel heftiger onder wilde vogels. Niet alleen bij bijvoorbeeld eenden en ganzen, maar ook bij meeuwen, sternen en ooievaars. “In andere jaren verdween het virus in de zomer, maar nu bleef het voortdurend aanwezig.” In de natuur, maar dus ook bij pluimveebedrijven.

Van wilde vogels naar stal

De WUR is op de in dierziekten gespecialiseerde afdeling in Lelystad 24 uur per dag en zeven dagen per week met vogelgriep bezig. Virusmonsters worden – net als bij coronabesmettingen – meteen geanalyseerd, vooral ook om zo snel mogelijk te kunnen ruimen bij een besmetting.

In het overgrote deel van de gevallen kwam het virus via wilde vogels de stal in, benadrukt Beerens. Daarbij blijken afzonderlijke besmettingen meestal niet verwant. Zo zijn er bijvoorbeeld de laatste weken meerdere besmettingen in Twente en Zuidoost-Drenthe. Toch is via de virussequenties terug te zien dat de vogelgriep hier niet van het ene naar het andere bedrijf is overgesprongen.

Dat gebeurde in april overigens wel in de Gelderse Vallei. “Toen zijn we aan een kleine ramp ontsnapt”, blikt Francisca Velkers van de Universiteit Utrecht terug. Daar ging het virus wel van bedrijf naar bedrijf. “Juist dan is snel melden heel belangrijk. Dat bewustzijn is er ook in de pluimveesector. Mede doordat we er steeds snel bij waren, heeft de verspreiding zich toen niet doorgezet.”

Risico's groter

Snel ingrijpen en aandacht voor hygiëne bij bedrijven blijven belangrijk, benadrukt Velkers. Maar met de hevige circulatie onder wilde vogels is de vogelgriep nog lang niet weg, ook niet uit de stallen. Daarom gaan de twee universiteiten nu – in opdracht van het ministerie van landbouw – op zoek naar een geschikt vaccin.

Daarvoor zijn al drie kandidaat-vaccins beschikbaar. “Maar we moeten daar nog meer onderzoek naar doen voor we ze kunnen toepassen”, vertelt Beerens. Zo moeten de vaccins liefst een breed palet aan griepvirussen dekken; kippen moeten bij een mutatie liefst óók nog beschermd zijn. Ook moeten ze niet alleen besmetting, maar ook de verspreiding van het virus tegengaan. Op dit moment is over met name die aspecten nog te weinig bekend.

En dus zijn er op dit moment 60 kippen in Lelystad die één van die drie vaccins al toegediend hebben gekregen. De helft van die vogels wordt volgende week met vogelgriep besmet. Die proef moet in december tot eerste resultaten over de werking leiden.

Toepasbaar is het vaccin dan nog niet, benadrukt Beerens. Eerst zal het breder en in de praktijk moeten worden getest. Bovendien zijn er nog Europese regels die handel in gevaccineerd pluimvee in de weg staan. Al lijkt daar wel beweging in te zitten: grote landen als Italië en Frankrijk kampen met nog veel meer besmettingen. Ook die zijn met vaccinontwikkeling bezig, voor kalkoenen en eenden.

En dan is er nog die andere veelgenoemde oplossing tegen vogelgriepuitbraken: minder kippen in een pluimveedicht gebied als de Gelderse Vallei. “Dat is uiteindelijk een politieke keuze”, benadrukt Beerens. “Als er veel bedrijven bij elkaar staan, neemt de kans toe dat het virus overspringt. Anderzijds is dit wél een geschikt pluimveegebied. Met hogere zandgronden en weinig water, waardoor de kans op besmetting vanuit wilde vogels weer veel kleiner is dan in Noord- en West-Nederland.”

Lees ook:

De vogelgriep is terug, maar dit keer van nooit weggeweest

Het aantal met vogelgriep besmette pluimveebedrijven neemt de laatste weken snel toe. Voor viroloog Thijs Kuiken geen verrassing, maar wel een grote bron van zorg.