Het verhaal van cultheld M49, de van schapenmoord verdachte bruine beer die Trento verdeelt

Bij het wildparkje van Trente is het doodstil. Het enige geluid dat is te horen, is het piepen van het toegangshek dat af en toe opengaat om politieauto’s binnen te laten. Bewakingscamera’s houden de ingang in de gaten. Op de steile berghelling ernaast is in de verte een boer op zijn tractor bezig. Maar de rust hier is schijn. Want dit kleine lapje beboste berg, weggestopt tussen wijngaarden, veroorzaakt tot ver voorbij de toppen van de Dolomieten een knetterend conflict nu er hier drie bruine beren zitten opgesloten.

Een van de drie beren heeft in Italië een cultstatus: hij is de superheld van dierenactivisten. M49, zoals de vier jaar oude mannetjesbeer heet, is het vorig jaar namelijk gelukt om uit deze zwaarbewaakte gevangenis van honderd bij tachtig meter te ontsnappen. Hij brak ’s nachts door de met elektriciteit geladen omheining, klom over een vier meter hoge stalen barrière en ging ervandoor. Dierenactivisten waren opgetogen over de spectaculaire uitbraak van M49. Sergio Costa, de minister van milieu voor de populistische partij Vijfsterrenbeweging, werd op slag een fan. Hij doopte de beer ‘Papillon’, naar de avonturenfilm uit 1973 over de gevangene die ontsnapte van Duivelseiland, wat tot dan toe nog niemand was gelukt.

Maar in Trente zitten de zeer rechtse lokale bestuurders van partij Lega vreselijk met M49 in hun maag. “Hij is wat wetenschappers ‘een problematisch exemplaar’ noemen omdat hij berghutten binnendringt”, zegt de verantwoordelijke wethouder Giulia Zanotelli tijdens een video-interview. Voordat de jonge beer vorige zomer werd gevangen, had hij ramen van verlaten berghutten kapotgeslagen en met zijn tweehonderd kilo deuren open gebeukt, op zoek naar eten. Toen een herder het nodig vond om M49 met geweerschoten weg te jagen, greep het provinciebestuur in. Het corps van militaire boswachters moest het beest vangen. De jonge beer werd met voedsel een betonnen buis ingelokt en ’s avonds verdoofd naar het faunaparkje bij de stad gebracht, waar al een paar jaar een oude vrouwtjesbeer zit opgesloten. Bij zonsopkomst was M49 alweer verdwenen. De autoriteiten reageerden gegeneerd en gefrustreerd op de ontsnapping. En boeren begonnen zich weer zorgen te maken om de veiligheid van hun vee. Dierenactivisten en minister Costa, daarentegen, stonden te juichen.

De beer is weer los

De aanwezigheid van bruine beren in Trente, een autonome provincie in Noord-Italië die ongeveer net zo groot is als Drenthe en Overijssel samen en waar een half miljoen mensen wonen, zorgt sinds kort weer voor heftige emoties en discussies. Een paar decennia geleden waren ze bijna uitgestorven: begin jaren tachtig leefden er hier naar schatting nog maar vijf exemplaren.

“Het Adamello Brenta-natuurpark was het laatste stukje van het Italiaanse alpengebied waar bruine beren aanwezig waren, waarschijnlijk omdat het westelijke deel van onze provincie heel dicht bebost is en er weinig mensen komen”, zegt zoöloog Osvaldo Negra van het Wereld Natuur Fonds in Trente. De bestuurders die het hier in de jaren negentig voor het zeggen hadden, besloten voor versterking te gaan. Met subsidie van de Europese Unie organiseerden ze een verhuisoperatie uit Slovenië, waar de beren familie van die in Trente zijn. In 1999 werd het eerste mannetje overgebracht. Negen beren volgden; de laatste, in 2002, was een vrouwtje. Negra: “Het is goed om de bruine beren te behouden omdat die bij ons oorspronkelijke ecosysteem horen. De dieren komen hier vandaan.”

Project Life Ursus was een succes. De beren plantten zich snel voort: er zijn in de provincie Trente nu naar schatting tussen de 82 en 93 volwassen exemplaren. Vorig jaar werden waarschijnlijk tien kleintjes geboren. De zoöloog van het WNF vindt dat geweldig: “Het betekent dat dit gebied een gezond milieu heeft. De beren vinden er kennelijk voldoende fruit als bessen en bramen, en ook insecten en ander voedsel. Dan moet je denken aan konijnen, everzwijnen en herten.”

Bruine beren zijn solitaire beesten. Ze blijven graag ver uit de buurt van mensen. In Trente leven de meeste beren verscholen in de bossen; niemand die ze ziet. Maar het kan gebeuren dat de wilde dieren afwijkend gedrag gaan vertonen, zoals M49 doet. Na diens spectaculaire ontsnapping in juli 2019 en zijn winterslaap wordt de voortvluchtige dit jaar in april weer gespot: hij speelt in de sneeuw en scharrelt rond bij berghutten. Die maand lukt het de boswachters om de jonge beer in een val te lokken en sluiten ze hem weer op in faunapark Casteller.

Maar M49 zou M49 niet zijn als hij niet zou proberen uit zijn gevangenis te ontsnappen. In juli lukt hem dat en gaat hij er voor de tweede keer vandoor, deze keer oostwaarts. De grote beer doorkruist valleien, loopt over verlaten skipistes en dringt berghutten binnen. “M49 heeft de slechte gewoonte ontwikkeld om naar voedsel in de buurt van mensen te zoeken. Mensen zijn voor hem een bron van eten geworden”, zegt Osvaldo Negra.

Verscheurde schapen

Dat weet veehouder Alberto Nones nu ook. Hij woont in Castello di Fiemme, op een uur rijden ten oosten van Trente. Het handjevol huizen heeft er pastelkleuren en typische houten alpenbalkons. Uit de schoorstenen komt rook. Het bergdorpje wordt omringd door dichte bossen met reuzen van lariksen die in dit jaargetijde mosgroen, okergeel en roestbruin kleuren. Eind augustus wordt Nones hier ’s ochtends vroeg door zijn dochter uit bed gebeld. Zij verzorgt hun vee dat op tweeduizend meter hoogte de zomerse graasvakantie viert. Terwijl Nones in zijn stal tussen de koeien en melkgeiten staat, vertelt hij wat er is gebeurd en slaat zijn stem over van woede: “Mijn dochter was in paniek. Ze was opgestaan om de dieren te melken en vond buiten twee schapen die waren verscheurd en drie melkgeiten die half waren opgegeten. Nog eens drie geiten waren op sterven na dood.” De boswachters die de veehouder erbij haalt, denken dat M49 dat heeft gedaan.

Terwijl de militaire boswachters weer jacht maken op M49, zorgt een tweede beer voor opschudding. M57, een piepjonge mannetjesbeer, valt in de buurt van Andalo een politieman aan. Diego Balasso wandelt ’s avonds bij een bergmeer wanneer M57 op hem afkomt. “Ik bleef doodstil staan. De beer begon aan me te snuffelen. Toen hapte hij naar mijn knieën. Ik deed een stap achteruit en hij sloeg me tegen de grond. Hij stortte zich op me en begon me mee te slepen. Ik heb mijn telefoon en portemonnee naar hem gegooid, maar dat hielp niet. Uiteindelijk heb ik me ergens aan vast kunnen grijpen en me losgerukt”, vertelt Balasso aan Il Corriere del Veneto. In de krant staat een foto van zijn blote rug vol diepe krassen.

Maar niet iedereen gelooft de versie van de politieman. “Een beer valt niet zomaar aan, hij wordt uitgelokt door de mens”, zegt Osvaldo Negra. In Trente gaat het gerucht dat de agent de beer – die al een tijd in de buurt van Andalo rondhing – te dicht was genaderd om een foto te kunnen maken. De politieman is niet beschikbaar voor een interview: zijn superieuren wijzen het verzoek af.

M57 wordt algauw gevangen en in faunapark Casteller opgesloten. Dierenactivisten zijn diep verontwaardigd en ondernemen actie: ze stappen naar de rechter om zijn vrijlating af te dwingen en demonstreren voor het provinciehuis. Inmiddels is in september ook M49 weer gevangen en opgesloten in het faunaparkje. Minister Costa kiest opnieuw openlijk de kant van de beren: hij eist hun vrijlating. Maar het Lega-bestuur van de provincie peinst er niet over om M49 en M57 te laten gaan.

Alprazolam

Tijdens het knetterende conflict tussen de minister in Rome en de politici in Trente stuurt Costa twee inspecteurs naar het faunapark. Ze leveren een kritisch rapport af, waarin ze noties van de betrokken dierenarts citeren: “De oude vrouwtjesbeer DJ3 is zo bang van de mannetjes dat ze zich verstopt in het bos en niet naar haar hok komt om te eten. (...) M49 is nerveus vanwege de onnatuurlijke samenleving met andere beren. Hij bonkt constant met zijn hele gewicht tegen het rolluik van zijn hok. Hij is gestopt met eten. (...) M57 eet wel, maar herhaalt op ritmische wijze bepaalde bewegingen en is daardoor gewond geraakt aan zijn linker voorpoot. Vanwege de delicate situatie is besloten om M49 en M57 Alprazolam toe te dienen.” Alprazolam is een middel tegen intense stress en paniekaanvallen.

Als het rapport openbaar wordt gemaakt, komt het debat nog verder op scherp te staan. Dierenactivisten doen aangifte tegen de voorzitter van het provinciebestuur wegens dierenmishandeling. Ornello Dorigatti, een van hen, gaat in hongerstaking. Ze schrijft op sociale media: “De bossen zijn het domein van de beren, niet van ons.” Minister Costa schrijft op zijn Facebookpagina: ‘Zulke dieren in een kooi houden, is tegennatuurlijk. Papillon en de andere twee gevangen lijden. Ze moeten in de bergen worden vrijgelaten.’ Zoöloog Osvaldo Negra van het WNF is niet zo extreem dat hij in hongerstaking gaat, maar vindt de opsluiting van M49 en M57 niet okè. “Ze hebben elk maar drieduizend vierkante meter tot hun beschikking, dat is veel te weinig voor een beer die gewend is in het wild te leven. Hun gevangenschap zou hooguit een aantal maanden mogen duren. Anders is euthanasie beter.”

Het provinciebestuur ontkent dat de twee jonge beren nu nog steeds kalmeringsmiddelen krijgen en zegt dat het goed met de dieren gaat. Dat is niet te controleren, vanwege corona kunnen journalisten het park in Casteller niet bezoeken: de overheid geeft geen toestemming.

Ondanks alle protesten sluit wethouder Giula Zanotelli uit dat M49 en M57 vrijkomen: “Ze zijn te gevaarlijk. We zoeken een nieuw thuis voor ze. Het liefst brengen we ze onder in een dierenpark, ook buiten Italië. Is er in Nederland geen plaats?” Hoe het verder moet met de bruine beren in Trente, daar is Zanotelli nog niet uit. “Het zijn er te veel. Dit is Canada niet. We hebben hier veel landbouw, en steden, en dorpen. Wij zijn verantwoordelijk voor de veiligheid van onze burgers.” Ze werkt aan een beleidsplan waar ze nu nog niets over kwijt wil.

Stijf van de stress

In zijn stal in Castello di Fiemme zegt veehouder Nones dat hij achter de provinciale regering staat. Van de dierenactivisten en de minister van milieu snapt hij helemaal niks. “Dat zijn hersenloze mensen die het alleen maar over het welzijn van de beren hebben. Maar hoe zit het met het welzijn van míjn dieren, die uit elkaar zijn gescheurd? Wat is precies het verschil tussen een dode beer en een dode geit? Het vee dat na de aanval van M49 nog leefde, stond stijf van de stress; in hun melk schoten de waarden alle kanten op. De fans van de beren roepen dat ze vrij moeten zijn. Maar hoe vrij zijn wij nog als we hekken vol stroom om ons vee moeten zetten en niet op zo’n gevaarlijk beest mogen schieten?”

Zoöloog Negra begrijpt de veehouder, maar ziet toch het liefst dat beren vrij in de Dolomieten rondlopen. “Leven met beren is ontegenzeggelijk lastiger dan leven zonder. Maar het kan. We moeten ons alleen wat aanpassen. We kunnen de wilde dieren met stroomhekken en rubberen kogels afleren dat ze bij mensen in de buurt komen en ze monitoren met gps. Ik vind het zo jammer dat wij mensen altijd de dierensoort zijn die gelijk heeft, andere dieren moeten zich maar terugtrekken. Maar de beren waren hier eerder dan wij.”

Lees ook:

Beren spotten in Pescasseroli, de berenhoofdstad van Italië

Op twee uur rijden van het Colosseum in Rome ligt een natuurparadijs waar je bruine beren kunt spotten en wolven kunt horen huilen onder een overweldigende sterrenhemel - als je mazzel hebt.