Het smelten van Antarctica is niet meer te stoppen

Antarctica verliest steeds sneller ijs. Verdween rond 2005 nog jaarlijks 73 miljard ton ijs in zee, sindsdien is het verlies verdrievoudigd naar 219 miljard ton per jaar. Vooral de ijskap van West-Antarctica, het deel van het Zuidpoolgebied dat richting Argentinië wijst, kalft in hoog tempo af. En dat proces heeft zijn kantelpunt waarschijnlijk bereikt, waardoor het onomkeerbaar is geworden.

Nu nog is het smelten goed voor ruim een halve millimeter zeespiegelstijging per jaar. Maar de komende eeuwen zal het ijs van West-Antarctica vrijwel zeker geheel smelten, wat leidt tot een zeespiegelstijging van drieënhalve meter.

In het vakblad Nature combineren 24 onderzoeksgroepen donderdag de gegevens die de afgelopen 25 jaar zijn verzameld over het Zuidpoolijs. “Het is een update van eerdere berichten”, zegt een van de onderzoekers, hoogleraar polaire meteorologie Michiel van den Broeke van de Universiteit Utrecht. “We hebben nu een compleet beeld van het smeltproces. En we zien dat het massaverlies op West-Antarctica is toegenomen. Bij een vorige rapportage was die omslag rond 2005 niet zo duidelijk te zien.”

Oorzaak

Vaak zijn berichten over smeltende ijskappen gebaseerd op één type meting, op satellietgegevens bijvoorbeeld. Dan zie je wel dat het ijs minder wordt, zegt Van den Broeke. “Maar je weet niet precies wat er gebeurt, welke processen een rol spelen. Is het door verminderde sneeuwval of door versnelde ijsstroming? Of een combinatie?”

De tekst gaat door onder de afbeelding.

Door de meetgegevens te combineren met modelberekeningen zien de onderzoekers dat het grootste ijsverlies ontstaat doordat grote gletsjers steeds sneller in zee schuiven. Dat komt doordat de ijsplaten die in zee drijven en de gletsjers tegenhouden, door relatief warm oceaanwater van onderen smelten en dunner worden. Met name twee grote gletsjers op West-Antarctica, Pine Island en Thwaites, voeren steeds meer smeltwater en grote brokken ijs af.

Dat proces versterkt zichzelf. De gletsjers rusten op een rotsbodem die niet alleen onder water ligt, maar landinwaarts steeds verder onder zeeniveau komt. Het ijs hangt in feite boven een diepe zeestraat. Trekt de gletsjer zich terug, dan kan het warme zeewater steeds verder onder de gletsjer komen wat het ijsverlies verder versnelt. West-Antarctica heeft zijn kantelpunt vermoedelijk al bereikt, zegt Van den Broeke. Er ligt genoeg ijs voor drieënhalve meter zeespiegelstijging, maar al duurt het vele eeuwen, zo niet millennia eer het zo ver is, het totale smelten lijkt onafwendbaar.

Onzekerheden

De grote ijskap van Oost-Antarctica daarentegen is nu nog redelijk stabiel. De laatste jaren verschenen berichten dat ook die ijskap – goed voor ruim vijftig meter zeespiegelstijging – massa verloor, maar uit de inventarisatie in Nature blijkt het zo ver nog niet te zijn. Van den Broeke: “De jaarlijkse variaties in de grootte van de ijsmassa zijn voornamelijk het gevolg van wisselingen in sneeuwval.” Maar vanwege de grote uitgestrektheid zijn de onzekerheden groot. “En een procent minder ijs op Oost-Antarctica is al goed voor een halve meter zeespiegelstijging.”

Bovendien zijn op Oost-Antarctica dezelfde voorwaarden voor een versneld en onomkeerbaar afsmelten aanwezig. Ook daar loopt in sommige gebieden de rotsbodem landinwaarts af. De vraag is bij welke temperatuurstijging hier het kantelpunt wordt bereikt. “Het klimaatakkoord van Parijs streeft naar het beperken van de opwarming tot twee graden. Het is niet duidelijk of dit voor Oost-Antarctica een veilige grens is.”

Lees ook:

De ijskappen smelten steeds sneller. Hoe houden we gletsjers op hun plek?

De ijskappen van Groenland en Antarctica kalven in hoog tempo af. We moeten ze verankeren, betogen enkele wetenschappers. Een gevaarlijk idee, reageert een Nederlandse collega.

'Erg hè, die Noordpool. Wat eten we trouwens?'

De onheilstijdingen over het klimaat volgen elkaar in rap tempo op. Maar hoeveel impact heeft het? Twee ervaringsdeskundigen aan het woord.