Het plattedakendorp blijft pionieren: Nagele hoopt in 2028 volledig energieneutraal te zijn

Voor de deur van basisschool de Acht in het centrum van Nagele staat een hijskraan grote rastervormige objecten omhoog te hijsen. Het zijn geen nieuwe hekken voor het schoolplein, maar thermische zonnecollectoren voor op het dak. Die zonnecollectoren liggen inmiddels ook al op de daken van de acht huizen aan de overkant van de straat. “In de zomer kan het water dat door de buizen van deze collectoren loopt, 90 tot 95 graden worden”, legt Rutger Bergboer, projectleider bij Energiek Nagele uit. Dat verwarmde water wordt opgeslagen in de ondergrondse buffer die naast de school in de grond is gegraven. “Het water uit die buffer is genoeg om de school en de aangesloten huizen van voldoende warm water voor de verwarming, douche en afwas te voorzien. Ook in de winter. Mocht er een hele strenge winter komen dan hebben we een warmtepomp als back-up.”

In oktober worden alle leidingen definitief aangekoppeld en kan het warmtebuffersysteem getest worden. Daarna is het de bedoeling dat stapsgewijs de andere hoven van Nagele ook zo’n systeem krijgen. De warmtebuffer is de basis onder het plan ‘Nagele in Balans’ waarmee het dorp in 2028 volledig energieneutraal hoopt te zijn. Omdat dit voorstel zo min mogelijk gedoe voor de bewoners oplevert en geen ingrijpende gevolgen heeft voor het beschermde dorpsaanzicht, werd dit ontwerp van architect Sacon, Boom Milieuservices, warmteopslagbedrijf HoCoSto en ingenieursbureau Innax in 2017 bij een prijsvraag tot winnaar gekozen door stichting Energiek Nagele.

Icoon van Het Nieuwe Bouwen

Nagele, dat ook wel bekendstaat als het plattedakendorp, is namelijk een icoon van Het Nieuwe Bouwen: rechte straten waaraan strakke, lichte huizen met platte daken staan die rondom hoven zijn gebouwd. In de jaren vijftig tekenden bekende architecten als Gerrit Rietveld en Aldo van Eyck het ontwerp van dit nieuwe dorp in de zojuist aangelegde Noordoostpolder. Tuinarchitect Mien Ruys bedacht het groenplan.

Om de beschermde architectuur niet te verpesten, moesten de leidingen en collectoren zoveel mogelijk uit het zicht worden gehouden. Bergboer wijst naar een bakstenen schoorsteen aan de zijkant van het huizenblok. “Achter deze zonneschoorsteen, die is ontworpen in de stijl van de huizen, worden de leidingen uit het zicht naar het dak getransporteerd. Straks loop je hier rond zonder dat je iets van de ingrepen kunt zien. Alleen stroken wilde bloemen markeren dan de plekken waar de warmtebuffers en de technische installaties in de grond zitten. Dat hebben we afgesproken met het team van Buro Mien Ruys.”

Kafkaëske toestanden

Wie denkt dat de omschakeling naar gasloos wonen vooral een technische uitdaging is, heeft het mis, vertelt Bergboer in de modelwoning van het project die tijdelijk ook als schaftkeet voor de installateurs dienstdoet. Samen met Peter van Rooy van NederLandBovenWater schreef hij het boekje Anders denken, durven doen (CRSf) over de bureaucratische en juridische hobbels die het projectteam op weg naar een energieneutraal dorp tegenkwam. In dit boek, dat vandaag in Nagele wordt gepresenteerd, worden soms haast kafkaëske toestanden beschreven. Want wie is de eigenaar van de zonnecollectoren: de stichting Energiek Nagele, de woningbouwcoöperatie of die ene particuliere woningbezitter in het huizenblok? En hoe zit het met het recht van opstal?

Ook kreeg de stichting met instanties te maken waarvan ze nog nooit had gehoord. Bergboer: “We wilden iemand van de gemeente en iemand van de woningbouwvereniging in het bestuur van onze stichting, maar dat bleek van de Autoriteit Woningmarkt niet zomaar te kunnen. Vanwege de Vestia-affaire zijn de regels voor woningbouwcoöperaties aan banden gelegd.”

Daarnaast dreigde de aanvraag van de SDE+ subsidie, de overheidssubsidie voor duurzame energieprojecten, mis te gaan. “Voor zonthermieprojecten is die subsidie perceelgebonden met een minimum van 200 vierkante meter voor ieder perceel”, legt Bergboer uit. “De verschillende woningen werden niet tot één perceel gerekend, ook al komt alle opgewekte warmte samen in één punt. Grote windmolens staan ook op verschillende percelen en die worden wel als één geheel gezien omdat alle opgewekte energie samenkomt in een transformatorhuisje. Wij doen niet anders. Uiteindelijk was er eindelijk een ambtenaar die met ons wilde meedenken. Wij zijn een officiële proeftuin voor duurzame energie en toch waren we afhankelijk van die ene ambtenaar die zijn nek durft uit te steken.”

Lasten voor de burgers, winsten naar de bedrijven

“Het mag allemaal wat flexibeler met de regelgeving”, beaamt co-auteur Peter van Rooy die meerdere energietransitieprojecten op de voet volgt. “Als je de energietransitie wilt realiseren, zul je in dergelijke experimentele omgevingen moeten afwijken van de regels, maar daarvoor is een andere mentaliteit nodig.” De huidige aanpak van de energietransitie werkt volgens hem het wantrouwen bij burgers in de hand. “Er gaan miljarden subsidies naar grote windmolenparken en zonneweides. Burgers ondervinden daar de lasten van terwijl winsten naar grote bedrijven gaan. Vind je het gek dat mensen dan niet staan te trappelen?”

Om dat wantrouwen bij de inwoners van Nagele weg te nemen, besloot Energiek Nagele de dorpsbewoners zoveel mogelijk te ontzorgen. Bergboer: “De leidingen hebben we via het bestaande rookkanaal van de cv-ketel laten lopen en de cv-ketel is vervangen door een afleverset. Radiatoren en andere leidingen konden op hun plek blijven. Hierdoor hebben de bewoners in totaal maar zo’n anderhalve dag last van werkzaamheden in de woning en ook hoeven ze niet zelf te investeren in verdere verduurzaming van hun huis. Het gemiddelde inkomen in Nagele is 25.000 euro bruto, dan heb je geen geld voor dure warmtepompen en isolatie.”

Voordeel voor de bewoners

Een belangrijk argument om de bewoners over de streep te trekken, was de garantie dat de energierekening niet omhoog zou gaan. “Een van de deelnemers had pubers die lang douchen en daardoor een hoge gasrekening. Zij gaan er straks jaarlijks meer dan 1040 euro op vooruit. Nu de gasprijzen stijgen, kan het voordeel voor de bewoners op termijn nog groter zijn.”

Als symbool voor al het papierwerk dat bij het project komt kijken, staan in het halletje van de modelwoning grote prikkers met papier erop. Bergboer: “Dit is nog een rekwisiet vanuit de tijd dat ik nog in het theater werkte, maar ik vond het wel van toepassing. Ik heb veel locatietheaterprojecten gedaan en daar heb ik gelukkig al veel ervaring met eindeloos overleg en geregel gehad, anders had ik misschien wel de handdoek in de ring gegooid.”

Hij is trots dat hij de traditie van het pioniersdorp voortzet: “De achterliggende gedachte van het oorspronkelijke plan van Nagele was de verheffing van de mens. Eigenlijk zetten we met dit energieproject die gedachte voort door als collectief samen energie op te wekken.”

Anders denken, durven doen, bevat onder andere bijdrages van minister van staat Sybilla Dekker, de voorzitter van het comité van advies van Energiek Nagele, Hans Mommaas, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving en Kim Putters, directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau. Het is te bestellen via www.nlbw.nl

Lees ook:

Goeree-Overflakkee roept zichzelf uit tot ‘energieneutraal’, de cijfers zeggen wat anders

Goeree-Overflakkee is op een haar na zover. Dit jaar lukt het, meldde wethouder Tea Both (CDA), om het hele Zuid-Hollandse eiland ‘energieneutraal’ te maken. Opmerkelijk, want van alle gemeenten slaagt alleen Zeewolde erin om energieneutraal te zijn dit jaar, meldde Trouw eerder op dinsdag. Hoe zit dat?