Het Nederlandse water moet snel schoner, maar een goed plan ontbreekt

De komende jaren moeten er rigoureuze maatregelen worden genomen om aan het Europese doel van schoon water in 2027 te voldoen. De Europese Unie heeft in het jaar 2000 regels voor waterkwaliteit ingesteld (de Kaderrichtlijn Water). Al twee keer kreeg Nederland uitstel om daaraan te voldoen. De plannen die er liggen, leveren geen grote verbetering op. Nieuw uitstel lijkt niet mogelijk en een bestuurlijke impasse ligt op de loer.

Hoe gaat het met de waterkwaliteit in Nederland?

Steeds beter, maar nog lang niet goed genoeg. Er zitten veel meststoffen, bestrijdingsmiddelen, medicijnresten en zware metalen in het water. Die vervuilen meer dan de helft van de 216 drinkwaterbronnen. 60 procent van alle Nederlandse meren, rivieren en beken bevat te veel stikstof of fosfor. In 98 procent van het oppervlaktewater is één of meer schadelijke stoffen in te grote hoeveelheid gevonden, zo blijkt uit een rapport dat adviesbureau Royal HaskoningDHV voor het ministerie van infrastructuur en waterstaat opstelde.

“De gezondheid van het water is breder dan alleen de fosfor en stikstof in het oppervlaktewater”, zegt Roel Knoben, hoofdauteur van het rapport. “Het gaat ook om waterleven en om de kwaliteit van het grondwater.” Algen, grote waterdieren en vissen kunnen in maar 30 tot 50 procent van alle wateren gezond leven. Dit heeft grote gevolgen voor de kwaliteit van het drinkwater. Het natuurlijk filteren van water werkt minder goed als er minder leven aanwezig is.

Zijn de plannen om dit voor 2027 op te lossen voldoende?

Nee, zegt Knoben: “De resultaten van de geplande maatregelen, inclusief de nieuwe plannen om nitraat aan te pakken, vallen tegen”. Dat komt vooral door voortgaande overbemesting, stikstofuitstoot en tekortkomingen in de waterzuiveringsinstallaties. Bij alle plannen samen zal de hoeveelheid stikstof met 4 procent dalen en de hoeveelheid fosfor maar met 3 procent. Deze verlaging is zo klein, dat het waterleven er weinig van zal toenemen.

Het is lastig te zeggen hoe de lozing van bijvoorbeeld medicijnresten en microplastics in de toekomst zal zijn. Dit is een probleem, vertelt Arnaut van Loon, geohydroloog bij wateronderzoeksinstituut KWR: “Bij water geldt het one out, all out-principe. Wanneer er ook maar één schadelijke stof te veel aanwezig is, is het water in zijn geheel ontoereikend.”

Hoe krijgt Nederland wél schoon water voor 2027?

“De overheid kan nog veel doen om de waterkwaliteit goed te krijgen,” zegt Van Loon. Met nog forsere investeringen in waterzuiveringssystemen kunnen medicijnresten, fosfor en andere stoffen worden teruggedrongen. “Milieuvriendelijke landbouw is nodig om vermesting via het grondwater tegen te gaan.” Van Loon bepleit een structurele oplossing: “De verantwoordelijkheid voor water is gespreid tussen het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen. De losse maatregelen die ze voorstellen zijn onvoldoende voor natuur en drinkwaterproductie.”

Wat gebeurt er als dit niet lukt?

Wanneer de doelen niet worden gehaald, kunnen dwangsommen en boetes oplopen tot 80 miljoen euro per jaar. Vergelijkbaar met de aanpak van stikstof, is er een reële kans dat bestaande en aangevraagde lozingsvergunningen worden afgewezen totdat Nederland wel weer aan de richtlijnen voldoet, meent Herman Kasper Gilissen, docent milieurecht aan Universiteit Utrecht. Hij adviseerde het kabinet al over juridische consequenties: “Als na een tweede keer uitstel het water van slechte kwaliteit blijft, beginnen de rechtvaardigheidsgronden op te drogen. De kans dat Nederland aan lagere normen mag voldoen, is erg klein.”

Dit is een op 23/11/2021 gecorrigeerde versie. In oorspronkelijke versie was Arnout van Loon van KWR onjuist geciteerd. Oorspronkelijk stond geschreven: “Wanneer er ook maar één schadelijke stof te veel aanwezig is, wordt het water in zijn geheel als ongezond gezien”. De laatste twee woorden zijn vervangen door ontoereikend. Van Loon noemde verder ‘de losse maatregelen die ze voorstellen” niet een druppel op een gloeiende plaat maar 'niet voldoende voor natuur en drinkwaterproductie’. En het citaat “er moeten strengere normen komen om overbemesting tegen te gaan” is uiteindelijk veranderd in “er is milieuvriendelijke landbouw nodig om vermesting van natuur via het grondwater tegen te gaan.” Ook is ‘onderzoeksinstituut naar drinkwater’ aangepast in “wateronderzoeksinstituut KWR”

Lees ook:

Zware metalen, bestrijdingsmiddelen, pfas; de kwaliteit van ons water is een tikkende tijdbom

Nederland scoort slecht in een nieuw rapport over de waterkwaliteit in de stroomgebieden van Europese rivieren. Door te veel uitstel dreigt Nederland de eigen doelen van de Kaderrichtlijn Water niet te halen, waarmee een nieuwe crisis zich aandient.

Weer meer stikstof en fosfaat in boerensloten

De sloten bij landbouwbedrijven bevatten de laatste jaren weer meer stikstof en fosfaat dan vóór 2017. Dat is een risico bij het winnen van drinkwater en een gevaar voor de biodiversiteit, omdat meer nitraat uitspoelt naar het grond- en oppervlaktewater.