Het hoger onderwijs moet dringend vergroenen, maar hoe?

Het hoger en beroepsonderwijs worstelen met de vraag hoe ze klimaat en duurzaamheid meer ruimte in de lessen kunnen geven. Dat die vragen nu pas spelen, komt voor sommige sectoren al te al te laat.

Het beroeps- en hoger onderwijs moet dringend verduurzamen, want de studenten van nu krijgen hun hele loopbaan te maken met de realiteit van klimaatverandering. Dat zegt hoogleraar Duurzaamheid in Leren Arjen Wals van de Universiteit Wageningen. Sommige onderwijsinstellingen weten zich geen raad met het thema duurzaamheid in hun onderwijs. Worden dat losse vakken, een jaarlijkse workshop of aparte opleidingen die zich toespitsen op klimaat, biodiversiteit, circulaire economie of de gevolgen van extreem weer?

Dat die vragen nu pas spelen bij onderwijsinstellingen, komt voor een aantal sectoren al te laat. Dat werd nog eens duidelijk door een noodkreet uit de zorgsector vorige week. Integreer klimaat en duurzaamheid in al het onderwijs, riepen honderd (zorg)organisaties, artsen en hoogleraren tegen het kabinet. De sector is verantwoordelijk voor maar liefst zeven procent van de totale uitstoot van broeikasgassen in Nederland, maar het woord ‘duurzaamheid’ klonk er tot voorkort nooit.

Opwarming van de atmosfeer zelfs dé grote bedreiging van de gezondheid

Dat terwijl klimaatverandering en gezondheid onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO noemt de opwarming van de atmosfeer zelfs dé grote bedreiging van de gezondheid in de toekomst. Jonge medici beklagen zich dat ze daar niet op voorbereid zijn, en kunnen dat niet alleen oplossen. “Duurzaamheid en klimaat komen nog nauwelijks aan bod in opleidingen. Nu pas werken zorgopleidingen aan een mogelijk keuzevak. Dat is te laat”, verklaart Jorieke van der Stelt, huisarts en tropenarts, en betrokken bij de noodkreet.

De zorg is er nog weinig mee bezig, andere vervolgopleidingen zijn al wel verder. Bij mbo’s, hogescholen en universiteiten die zich richten op landbouw, milieu of techniek, is duurzaamheid een centraal thema. Soms wijzigt een hele onderwijsinstelling van koers. Zo kondigde de Radboud Universiteit een paar maanden geleden aan dat duurzaamheid vaste kost wordt voor alle studenten. Het onderwerp zal vanaf komende september op de agenda staan in iedere opleiding, van wiskunde tot talenstudies. Maar, het is een lastige stap voor opleidingen waar het lesplan al erg vol zit, zoals geneeskunde en rechten, merkt een woordvoerder op.

Het bewustzijn groeit wel. Tien jaar geleden gingen veel scholen en universiteiten er vanuit dat de groene gekte wel over zou gaan, vertelt Wals. “Dat is nu wel anders, gelukkig, maar nog steeds nemen scholen en universiteiten vaak te snel genoegen met de stappen die ze hebben gezet. Met een paar nieuwe opleidingen of groene vakken in alle studies ben je nog niet duurzaam.”

Mbo-scholen zijn verder dan universiteiten

Vooral het academische onderwijs worstelt hiermee. Universiteiten twijfelen of ze studenten een keuzevak bieden of duurzaamheid en klimaat in het verplichte programma opnemen. In het beroepsonderwijs is dat anders. De invloed van vergroenende bedrijven is daar groot, ziet Wals. “Een monteur moet weten hoe een warmtepomp werkt of hoe een zonnepaneel te installeren is. De markt vergroent en daardoor kunnen dat soort opleidingen niet achterblijven.”

Dat doen ze dus ook niet. Duurzaamheid is veel verder geïntegreerd op het mbo dan op de gemiddelde universiteit, ziet ook Henk Tameling, oud-docent en oprichter van de Nederlandse Academie voor Duurzaam Onderwijs (NADO). Hij rondt net een project af over duurzaamheid op de Nederlandse mbo’s en is heel enthousiast over wat hij heeft gezien: “De groene takken van universiteiten, zoals in Wageningen en Nijmegen, zijn nu nog wel het verst. Maar ze dreigen aan alle kanten ingehaald te worden door de mbo-scholen.”

Zo zag hij mbo-studenten die in Friesland een opleiding life sciences volgen, waarin de gezondheid van mens, dier en milieu centraal staat. Voor een Friese koekjesfabriek keken zij naar mogelijkheden om het koekje gezonder te maken. “Door de insteek van de studie ging het niet alleen om groente verwerken in het recept, maar werd er automatisch ook gekeken naar klimaatvriendelijke verpakkingen, duurzame productie en naar de uitstoot van de fabriek.”

Recycling van afval op school

Wanneer er op deze manier tijdens opdrachten gekeken wordt naar bedrijven, duurt het niet lang voordat studenten en docenten ook hun blik richten op de eigen school. De praktische aanpak zorgt ervoor dat de scholen verduurzaming eerder ‘systematisch’ aanpakken, denkt Tameling. Dat betekent ook oog voor de recycling van afval op school, groene energie in het gebouw, gezond en duurzaam eten in de kantine en een duurzame houding van het personeel en het bestuur van de school. Het laatste is belangrijk, vindt hoogleraar Wals. “Wat voor nut heeft het om te leren over duurzame energie van een docent die daarna de lichten niet uitdoet na de les.”

Leer studenten dus niet alleen over duurzaamheid, kijk ook wat de school zelf kan bijdragen, is ook de boodschap van Tameling. Hij noemt het voorbeeld van een mbo-school in Friesland die de uitstoot van alle auto-, bus- en scooterritten van studenten en docenten terug wil dringen. De school kwam er door eigen onderzoek achter dat de grootste bron van hun eigen uitstoot in het vervoer zat. Zo kwam de school in gesprek met een openbaarvervoerbedrijf om met elektrische bussen studenten en personeel naar de campus te rijden. Een goed voorbeeld van ‘practice what you preach’, noemt Tameling het.

Nog niet iedere onderwijsinstelling is al zo ver. Studenten merken dat het inpassen van nieuwe vakken soms al een moeizaam proces is. Het argument ‘vol’ klinkt regelmatig als reden om duurzaamheid links te laten liggen, constateert Roman Lenders van de Jonge Klimaatbeweging. Daardoor kwam hij tijdens zijn eigen studie onderwijswetenschappen alleen maar in aanraking met duurzaamheid omdat hij het actief opzocht, onder andere via de jongerenorganisatie waar hij nu bij hoort. In het buitenland zag hij dat het anders kan. Alle faculteiten van zijn universiteit in Finland, waar hij zijn bul haalde, zaten in één gebouw. Het werkte inspirerend om het lab in te kunnen lopen waar technische studenten werken aan klimaatvriendelijke innovaties, zoals waterstofauto’s.

Dat faculteiten in Nederland gescheiden zijn, vindt Lenders zonde. Want voor jongeren die niet de ruimte krijgen om te werken en leren over iets wat zij belangrijk vinden, maar wel willen afstuderen, voelt dit wrang. “Wij zijn bang dat we met onze huidige opleidingen onvoorbereid de veranderende arbeidsmarkt opgaan”, zegt hij. Daarnaast, volgens Lenders, is het voor jongeren zwaar wanneer ze op het nieuws, op sociale media en van vrienden niet anders horen dan slecht nieuws over klimaatverandering en dit zelf niet kunnen omzetten in oplossingen. “Dit vergroot ons gevoel van machteloosheid.”

Lees ook:

Aan de Radboud Universiteit wordt duurzaamheid voor elke student verplichte kost

Rechten, filosofie of een talenstudie: bij de Radboud Universiteit in Nijmegen krijgt iedere student standaard les over duurzaamheid.

Wildkamperen als studie-onderdeel aan Universiteit van Wageningen. ‘We moeten uit het hoofd, in het hart’

Vuur maken zonder lucifers, sluipen als een dier, slapen in het bos: De Wageningen Universiteit laat studenten anders kennismaken met de natuur. Alleen denken over natuur is niet genoeg.