Hellevoetsluis heeft de wereldprimeur: een oermammoet van duizend kilo staal, purschuim, polyester en epoxyhars

Met een levensecht model van een zuidelijke, kale mammoet wil museum Historyland in Hellevoetsluis ‘die andere mammoet’ op de kaart zetten. ‘Deze voorvader van alle mammoeten is nog nauwelijks bekend.’

Een schouderhoogte van ruim vier meter, een gewicht van tien ton en een dagelijks portie eten van enkele honderden kilo’s takjes en bladeren. Plus een paar honderd liter water om het weg te spoelen. De zuidelijke mammoet was zonder meer een dier van de grote getallen. Dat blijkt ook als we de loods van kunstenaar Jim van Dijk in het Brabantse Eersel binnenstappen.

De nok is met een krappe zes meter nog wel hoog genoeg voor de een-op-eenreplica die hij van de mammoet heeft gemaakt. Maar als hij na dit weekeinde naar zijn nieuwe thuis in Hellevoetsluis moet worden gebracht, dan zullen de poten en de slagtanden er toch echt even afgehaald moeten worden.

Als het niet is om door de deur te passen, dan wel om in de vrachtwagen te kunnen. “Naast ruim duizend kilo staal, purschuim, polyester en epoxyhars zit er op dit model ook een goeie zeventig vierkante meter kunsthuid. En ieder stukje heb ik met de hand van plooien en krasjes moeten voorzien.”

Afgehakte handen voor escaperooms

Van Dijk was wel wat gewend als bouwer van levensechte modellen van dieren. Nadat hij jarenlang als timmerman en decorbouwer had gewerkt, onder andere voor de Efteling en ook voor carnavalsverenigingen, stortte hij zich in 2015 fulltime op het bouwen van ‘speciale modellen’.

Naast namaakrotsen voor dierentuinen, een beeld van Herman Brood of lugubere, afgehakte handen voor escaperooms, maakte Van Dijk ook al eens een levensecht model van een bultrug. “Ook die walvis paste maar nét in deze loods”, lacht hij. “Deze zuidelijke mammoet was mijn eerste prehistorische dier.” Een droomproject, noemt Van Dijk het.

De modelbouw was een opdracht van het historisch themapark Historyland in Hellevoetsluis. “En dat is een wereldprimeur”, bezweert paleontoloog Dick Mol van het museum. “Van de veel bekendere wolharige mammoet bestaan wereldwijd inmiddels heel veel modellen, maar deze ‘oer-mammoet’ is veel spectaculairder. En daarmee ook lastiger om te maken, vandaar denk ik dat het nog niet eerder was geprobeerd.”

Het fossiele dijbeen past precies

Mol benadrukt dat het idioot grote dier in deze Brabantse loods geen uit de bocht gevlogen ‘artist’s impression’ is. “Het is gebouwd op basis van de fossiele bewijzen, die in Afrika, Europa en Azië zijn gevonden.” Om zijn stelling te bewijzen, houdt Mol een echt fossiel dijbeen van een zuidelijke mammoet, die ooit aan de voet van een Engels klif in East Anglia in de Noordzee werd gevonden, tussen de knie en de heup van het model. “Past precies!”, zo stelt hij tevreden vast.

De fossiele bewijzen van het uiterlijk van deze gigant zijn een stuk zeldzamer dan die van de ‘gewone’ mammoet, de wolharige. Die kwam tot vierduizend jaar terug nog voor op het Russische eiland Wrangel. Maar belangrijker nog: van de wolharige mammoeten zijn ook diverse complete karkassen teruggevonden in de Siberische permafrost. Daarom weten we heel goed hoe die eruit hebben gezien.

In het geval van de zuidelijke mammoet moeten Mol en collega’s het echt alleen met de harde, gefossiliseerde delen doen. De eerste die een zuidelijke mammoet beschreef op basis van een gevonden fossiel – slechts één kies – was de Italiaanse wetenschapper Filippo Nesti, in 1825. Mol: “Hij zag dat het duidelijk een ander dier was dan de wolharige mammoeten die toen al uit het hoge noorden bekend waren. Omdat Nesti dit dier in Italië had gevonden, noemde hij hem meridionalis, dus zuidelijke mammoet.”

Mensen trokken achter al dat vlees aan

Inmiddels is de geschiedenis van dit dier door heel veel volgende fossielen behoorlijk goed ontrafeld, stelt paleontoloog Mol. “De zuidelijke mammoet is rond vijf miljoen jaar terug in zuidelijk Afrika ontstaan. Het oudste fossiel, ook maar één enkele kies, is in Kimberley, in Zuid-Afrika gevonden. Vermoedelijk door droogte en dus voedselgebrek is hij in de loop van honderdduizenden jaren steeds verder naar het noorden getrokken, met in zijn kielzog de eerste mensen die achter ‘al dat vlees’ aantrokken. Uiteindelijk is hij ook in onze streken terechtgekomen, waar hij één miljoen jaar terug definitief evolueerde in verschillende andere mammoeten.”

Vóór de gigantische zuidelijke mammoet van het toneel verdween, concurreerde hij waarschijnlijk eerst nog wat andere slurfdragers de tent uit. Zo wordt gedacht dat de veel kleinere mastodonten – ook een soort olifanten, maar dan met rechte slagtanden – het hebben afgelegd tegen de bijna twee keer zo hoge zuidelijke mammoet.

De hoogste en lekkerste blaadjes

Uit de zuidelijke mammoet zijn uiteindelijk diverse andere soorten ontstaan. “In Afrika was de mammoet echt een loofeter. Dat kan je aan dit model ook wel zien, met die lange slurf en de lange onderkaak, waar veel platte kiezen in zitten. Met die lange slurf kon-ie bij de hoogste en lekkerste blaadjes en met die platte kiezen met weinig lamellen kon hij prima zachte blaadjes vermalen.

“Eenmaal in Europa vond de mammoet steeds minder blaadjes en meer gras. Dat gras is harder, dus kregen de mammoeten uiteindelijk minder, maar wel hogere en slijtvastere kiezen. De zuidelijke mammoet werd een steppemammoet en uiteindelijk ontstond daaruit de veel kleinere wolharige mammoet, die heel goed in het koude, droge klimaat van het hoge noorden kon overleven.”

Bijzondere vindplaats bij Brielle

Resten van zuidelijke mammoeten worden ook in Nederland gevonden. De eerste fossielen van dit dier werden gevonden in het Limburgse Tegelen, maar ook op de bodem van de Oosterschelde worden wel resten van dit dier opgevist. Een heel bijzondere vindplaats ligt bij Brielle, in de polder Zuurland.

Mol: “Daar boort verzamelaar Leen Hordijk al tientallen jaren, iedere zaterdag naar fossielen. Met een soort puls maakt hij steeds nieuwe boorgaten van 7 centimeter doorsnede en soms tot wel honderd meter diep. Naast vele duizenden fossieltjes van muizen en andere kleine diertjes heeft hij daar ook al een stukje kies van een zuidelijke mammoet uit naar boven gehaald. Door het dikke glazuur en de beperkte hoogte is zo’n kies onmiskenbaar.”

Haren één voor één prikken

Naar het uiterlijk van de zachte delen moeten Mol en kunstenaar Jim van Dijk toch een beetje gissen. “In de warme streken waar het dier vandaan kwam, had hij in ieder geval niets aan een dichte vacht”, stelt Mol. “De wolharige mammoet had haren van meer dan een meter lang.” De zuidelijke mammoet had volgens de deskundige dus nauwelijks haar, wat voor kunstenaar Van Dijk wel weer fijn is. “Die haren moet ik er aan het eind, één voor één in prikken, dus dat wordt nog wel een klus.”

Het échte sluit stuk is het oog. “Je moet niet hebben dat er verfspetters of stukjes epoxyhars op zo’n glanzend oog komen, dus die gaat er echt pas als allerlaatste in. Van de oogkleur weten we helemaal niets, dus die maak ik denk ik maar een beetje lichtbruin. Net als die van de moderne olifanten.”

Het levensechte model van de zuidelijke mammoet van Van Dijk is vanaf donderdag 25 mei te zien in het museum Historyland.

Lees ook:

De reuzenbever komt weer tevoorschijn, maar zo groot was die eigenlijk niet

Nederland is een hotspot van fossielen van de prehistorische reuzenbever. Voor het eerst is nu een model gemaakt van het uitgestorven knaagdier, mede dankzij het werk van amateur-paleontologen.