'Handen af van Staatsbosbeheer'

Het is een rapport waarvoor destijds nauwelijks aandacht was. Dat was ook helemaal niet nodig, want het ging in 2009 goed met Staatsbosbeheer, en al helemaal met het draagvlak onder de bevolking voor het natuurbeleid. Ed d'Hondt, oud-burgemeester van Nijmegen, evalueerde Staatsbosbeheer in opdracht van toenmalig minister Gerda Verburg omdat dit nu eenmaal bij wet was voorgeschreven. Staatsbosbeheer was in 1998 verzelfstandigd en die nieuwe positie moest regelmatig geëvalueerd.

In 'Ruimte in het bos' schrijft de commissie onder voorzitterschap van D'Hondt dat Staatsbosbeheer een maatschappelijk gewaardeerde organisatie is die adequaat functioneert en voorziet in een grote maatschappelijke behoefte. Maar, tekent de commissie aan, er dreigt gevaar. 'De natuurorganisatie wordt steeds sterker geconfronteerd met een politieke disciplinering door de Tweede Kamer die niet zelden een korte termijn- en ad hoc-karakter heeft. Dat verdraagt zich moeilijk met de aard van natuurbeheer waarbij continuïteit en stabiliteit voorwaarden voor het beheer zijn.' De discussie in de Kamer over het natuurlijk populatiebeheer in de Oostvaardersplassen waarbij zieke of zwakke dieren de winter niet overleven, moest toen nog plaatshebben, maar is een perfect voorbeeld van wat D'Hondt hier ambtelijk verwoordde.

U heeft zich destijds als bestuurskundige in het Nederlandse natuurbeheer verdiept. Kon u toen bevroeden dat Staatsbosbeheer twee jaar later zo onder vuur van de politiek zou liggen, en met deze organisatie het totale natuurbeleid?

"Op geen enkele manier. Ik had me in die periode kunnen voorstellen dat uit bezuinigingsoverwegingen er hooguit wat aanpassingen werden aangebracht in de uitvoerende werkzaamheden, het beheer. Maar wat we nu zien is een complete inhoudelijke omslag in beleid. Men is bijvoorbeeld totaal anders gaan kijken naar de waarde van de ecologische verbindingszones tussen natuurgebieden. Dat had ik niet kunnen voorspellen, omdat deze beweging zich eenvoudigweg niet verhoudt met wat er in de samenleving leeft. Daar zie ik een behoorlijk draagvlak voor natuur, in de ogen van de Nederlanders heeft het landschap een duidelijke waarde.

Maar dat draagvlak verandert als je naar de politiek kijkt. Daar heeft men minder waardering, en is erg gecharmeerd van oplossingen voor de korte termijn. Maar ik verzeker u: nu ligt het landschap nog strak, maar als dat straks door de bezuinigingen wordt verwaarloosd, gaat dat grote spanningen opleveren. In de Achterhoek trekken de boeren zich terug uit het prachtige coulissenlandschap, en als er geen natuurbeherende instantie meer is die hun plek inneemt, heb je de poppen aan het dansen. Hetzelfde geldt voor de bossen die zullen dichtgroeien. Daar worden politici op afgerekend."

U pleitte in uw rapport voor meer ruimte voor Staatsbosbeheer. De politiek zou op afstand moeten blijven. Maar in plaats daarvan dwong staatssecretaris Bleker de organisatie tot de ondertekening van een gehoorzaamheidscontract waardoor zij zich nu bindend moet laten adviseren door externe deskundigen. Toch een soort onder curatele stelling.

"Als politici steeds reageren op incidenten, helpen ze het land eerder ín de problemen dan dat ze problemen oplossen. Ik zou zeggen: politiek, laat de professionals het werk doen. En als er kritiek is, laat die dan horen, maar bemoei je niet met de uitvoering. Zo gaat het in het onderwijs ook. Maar het vreemde is: ik hóór eigenlijk geen inhoudelijke kritiek op het natuurbeheer. Staatssecretaris Bleker heeft hele duidelijke particuliere inzichten, maar niet één is wetenschappelijk of maatschappelijk onderbouwd. Hij verwijst ook nooit naar kritische deskundigen. Politiek zou meer moeten zijn dan het particuliere inzicht van een bewindspersoon."

Staatsbosbeheer moet zestig procent bezuinigen en de staatssecretaris heeft aangekondigd dat hij het natuurbeheer wil 'regionaliseren'. Wereldnatuurfonds Nederland (WNF) maar ook Kamerlid Rik Grashoff van GroenLinks pleiten juist voor een bundeling van natuurorganisaties in een National Trust of 'Groene ANWB'. U heeft twee jaar geleden vier scenario's onderzocht. Een daarvan was de omzetting van Staatsbosbeheer naar een agentschap, onder de vleugels van het ministerie.

"Ik was daar twee jaar geleden niet enthousiast over, en nu nog steeds niet. Een agentschap betekent een enorme ingreep, een rücksichtsloze hervorming die je alleen moet uitvoeren als je als overheid rechtstreeks wilt sturen. Maar daarvoor is op dit moment helemaal geen aanleiding, want Staatsbosbeheer functioneert en voert uit wat het wordt opgedragen."

U onderzocht de fusie tussen Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en kleine organisaties als tweede optie. Hoe kijkt u daar nu tegenaan?

"De natuurorganisaties verschillen onderling sterk, en hebben ook andere belangen. Voor donateurs is dat belangrijk, zo valt er wat te kiezen. Het gevaar is dat als er een eenheidsworst ontstaat, de betrokkenheid van donateurs afneemt. Daarnaast zijn de particuliere beschermers als WNF en Natuurmonumenten belangrijk, omdat zij hun beleid kunnen voortzetten, ook onder een ander politiek gesternte. Maar ook overheidsbelang is nodig, bijvoorbeeld in de regie bij het verkrijgen van gronden en zaken die te maken hebben met de nationale ruimtelijke ordening. De vraag is ook: welk probleem los je op door te fuseren? Een reorganisatie kost namelijk vaak net zoveel als deze structureel moet opleveren. En efficiëntie kan ook bereikt worden door betere samenwerking zónder reorganisatie."

Door die optie gaat ook een streep. Decentraliseren dan?Staatsbosbeheer onderbrengen bij de provincies?

"Ik ben er van overtuigd dat staatssecretaris Bleker zulke plannen heeft. Daar ben ik zeker van. Maar ik raad het hem af. Anders dan wij twee jaar geleden hebben onderzocht, zal Bleker de natuurorganisatie willen koppelen aan de provincie. Wij gingen in ons scenario nog uit van samenvoeging met provinciale landschappen, maar dat is een gespecialiseerde beheerorganisatie. Ook in die optie leidt dit overigens tot versnippering van beleid. Waarom zou elke provincie zelf moeten bepalen hoe er moet worden omgegaan met natuurlijke processen die in het hele land hetzelfde zijn? Als Staatsbosbeheer wordt ondergebracht bij de provincies, komt er nog een probleem bij. Alle naar de provincie overgehevelde taken komen na een concurrentiestrijd uiteindelijk in handen van de gemeenten. Kijk naar de uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, de AWBZ en de Jeugdzorg. Hoe Bleker in zo'n constructie ooit landelijke natuurprojecten wil realiseren, is mij een raadsel."

Dan blijft voorzetting van de huidige organisatie over, maar dan meer op afstand van de politiek, met een eigen koers, ontwikkeld door professionals. Kan dat nog, in deze tijd?

"Laat ik het zo zeggen: als de staatssecretaris te sterk aan de bovenkant van de organisatie ingrijpt, bijvoorbeeld door toch te reorganiseren, ontstaan er weerstand- en afstotingsverschijnselen. Net als bij een menselijk lichaam. Koste wat kost beslissingen opleggen, stimuleert weerstand. Dat is gevaarlijk voor een bestuurder. De politiek kan er door marginaliseren. En de uitvoerende instanties komen nagenoeg stil te liggen. Ze wachten op de tijd dat er een nieuw kabinet aantreedt. Bezuinigen kun je op tien manieren doen, dus zoek als staatssecretaris draagvlak en laat de organisaties zelf met plannen komen. Geef ze een jaar de tijd, bespreek de varianten, stel je open voor kritiek, en hak dan de knopen door. Dat zou ik waarderen.