Gras en kruiden houden de dijk overeind tijdens een storm

Met steeds grotere kracht stort de stormsimulator een grote hoeveelheid water uit over de kruin van de Maasbandijk langs de Loonse Waard, een voormalige zand- en kleiput in de Maas bij Wijchen. Het geluid van de kunstmatige overstroming overstemt voor even de carnavalsmuziek, die de straffe wind vanuit Brabant de rivier overdraagt.

Maar de dijk geeft geen krimp. In de nagebootste overslaggolf vloeien slierten gras dakpansgewijs over elkaar heen, waarover het water razendsnel omlaag stroomt. Op de plek waar een kei heeft gelegen, lijkt de bedekking open te breken, maar de wortels van gras en kruiden geven nog niet mee.

Tien olympische zwembaden

“Er gaat in drie dagen 25 miljoen liter water overheen, dat is de inhoud van tien olympische zwembaden, en toch gaat die dijkbekleding niet kapot”, zegt Hans de Kroon, hoogleraar experimentele plantenecologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. De Kroon is projectleider van Future Dikes, waarin verschillende partijen samen onderzoeken of bloemrijke dijken sterk genoeg zijn, beter bestand tegen droogte én goed voor de biodiversiteit.

“Dat gras en kruiden samen zorgen voor een stevige structuur wisten we al uit eerder onderzoek”, legt De Kroon uit. “De wortels zitten elkaar niet in de weg, maar ze versterken elkaar.” Hoe dat uitpakt is een paar honderd meter zuidelijker op de Maasbandijk te zien. Hier heeft de overstromingsproef vorige week een strook van de dijkbekleding losgespoeld, maar hoe De Kroon ook trekt en wrikt, de grasmat geeft niet mee.

“Kijk, er zijn die beschermingslagen”, wijst de hoogleraar. “Eerst het gras dat als dakpannen over elkaar valt, dan de wortels die samen een sterke mat vormen en ten slotte de bodemlaag waarin de wortels zand en klei vasthouden.” Daardoor heeft het stromende water tijdens de proef geen gat in de dijk geslagen.

“Als het water door de wortellaag heen gaat, wordt de dijk veel sneller opgegeten”, weet geoloog en golfproefexpert André van Hoven van Deltares. De overstroming die hier wordt nagebootst, met golven van twee meter hoog, komt in werkelijkheid langs een rivier nooit voor en is zelfs voor zeedijken zeldzaam.

“We doen deze proeven om te weten wat we bij de dijkversterking mogen toerekenen aan een stevige grasmat”, vult Diederik Bijvoet van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HBWP) aan.”

De Kroon is blij dat het HBWP en Waterschap Rivierenland mee willen doen aan dit ecologische dijkenproject. Rivierenland doet dat voor alle 21 waterschappen. “We willen duurzaam werken en ruimte geven aan innovatie”, zegt strategisch manager Mathijs Bos. “Het is de bedoeling dat dit zich als een olievlek over Nederland verspreidt.”

Enorme hoeveelheid variatie aan dijken

Zo makkelijk als dat klinkt is het niet, legt de Wageningse onderzoeker Nils van Rooijen uit. “Nederland heeft een enorme hoeveelheid variatie aan dijken. Eén recept voor alles werkt niet, maatwerk is altijd belangrijk. Voor Future Dikes hebben we overal vegetatieopnames gemaakt. Langs de waddenkust vonden we maar 25 geschikte plantensoorten, die moeten groeien in zware klei in dijken waarop schapen grazen. Hier zijn wel zestig soorten en dat kan verderop makkelijk oplopen tot tweehonderd, dus hier kan de dijk heel bloemrijk zijn.”

Die bloemen – van de kruiden tussen het gras – trekken weer insecten aan, en dat is de bijvangst waar De Kroon op uit is. Uit andere onderzoeken waarbij hij is betrokken, blijkt een drastische afname van veel soorten bestuivende insecten. “Bloemrijke dijken zijn de graslanden van de toekomst, en dat is goed voor bijen en andere insecten.”

Ook hiervoor willen de onderzoekers weten welke combinatie van grassen en kruiden goed uitpakt. Van Rooijen: “Het gaat om de erosiebestendigheid én om de bijen.”

Lees ook:

Nederland is een dijkenland, maar de dijken zijn véél te groen

Dijken zijn onmisbaar in het Nederlandse landschap. Maar ecologisch zijn ze te vaak de dood in de pot. Een monotone grasbegroeiing ondermijnt bovendien de stevigheid. Kan dat niet wat beter?

Ook niet-zeldzame insecten verdwijnen. ‘De hele gemeenschap stort in’

De biodiversiteit heeft flink te lijden onder de drastische teruggang van de hoeveelheid insecten. Ook niet-zeldzame soorten verdwijnen, blijkt uit nader onderzoek. “De hele gemeenschap stort in.”

Waarom de dijk, de koe en de bij een gouden trio zijn

Wildebijenonderzoeker Linde Slikboer ontdekte dat slaperdijken in Zuid-Holland, Noord-Brabant en Zeeland grote hoeveelheden wilde bijen herbergen, waaronder zeer zeldzame. De dijken vormen toevluchtsoorden, waarop de bijen zich van oudsher hebben kunnen handhaven.