Gluren in de zwarte doos die TTIP heet

Plaats van handeling is niet een politiebureau of het kantoor van de geheime dienst, het tafereel speelt zich af op het ministerie van buitenlandse zaken. In de mappen zitten documenten die over het handelsverdrag TTIP gaan. De beschrijving van de gang naar het kamertje staat in het blog van Kamerlid Eppo Bruins van de ChristenUnie. Onlangs mochten Kamerleden in de 'darkroom', zoals ze het noemden, een blik werpen op de nog geheime voorstellen waar de Europese Unie en de Verenigde Staten over praten.

De onderhandelingen zijn namelijk de laatste fase ingegaan. Deze maanden moeten knopen worden doorgehakt. Het liefst vóór de verkiezingen in de VS, in het najaar, moet er overeenstemming zijn. Want daarna, afhankelijk van wie er in het Witte Huis komt te wonen, kan alles weer anders zijn. Wat die knopen zijn, is gissen. Bruins komt niet verder dan dat er "met name op het gebied van voedsel en landbouw grote verschillen te overbruggen zijn tussen de VS en de EU". Logisch, hij heeft immers beloofd zijn mond en pen op slot te houden.

Ruis
Dit duistere proces leidt tot een hoop ruis over wat dit handelsverdrag voor de gemiddelde burger en ondernemer gaat betekenen. Aanvankelijk was TTIP, spreek uit tie-tip, iets waar weinigen van opveerden. Vervolgens sprongen actiegroepen er bovenop om iedereen op de gevaren te wijzen van het wegnemen van regels ten bate van de handel. Daarna begonnen overheden en belangenorganisaties een tegenoffensief, doorgaans onder de titel 'De mythes over TTIP'. De Europese Commissie maakte een handzame top tien. Koepel van grote bedrijven VNO-NCW hield het op 'vijf grote misverstanden'. "Hier wordt tegen windmolens gevochten", constateerde VNO-NCW. "Much ado about TTIP."

Die repliek verhinderde niet dat de weerstand zich uitbreidde. Milieudefensie verzamelt handtekeningen voor een referendum over het verdrag, naar analogie van de volksraadpleging over het verdrag met Oekraïne. Mensen van Greenpeace ketenden zich vorige maand vast aan een gebouw in Brussel toen de onderhandelingen werden hervat. Lokale overheden mengen zich in het debat en verklaren zichzelf alvast 'TTIP-vrij', wat dat dan ook mag betekenen. Ook het eerste waterschap, Amstel, Gooi en Vecht, heeft dat al gedaan, uit angst dat het publieke goed 'water' in commerciële handen komt.

Eng handelsverdrag
Wat is nu waar? Gaat het een eng handelsverdrag worden of maakt iedereen zich druk om niets? De werkelijkheid is: we weten het niet. De bedoeling van de afspraken is vanzelfsprekend het wegnemen van hindernissen, deregulering. Anders is het geen 'handelsverdrag'. Als een autofabrikant in Europa een model op de markt wil brengen, is er een andere test voor de achterlichten nodig dan in de VS. Het kost tijd, geld en onnodig papierwerk om twee soorten proeven te moeten doen. Het gaat er niet om één test tot 'de ware' te verklaren.

Accepteer elkaars tests en opgelost, dat is het uitgangspunt van TTIP. Tot zover heeft niemand bezwaar. Gaat het over voedsel dan ligt het anders. De Europese normen op dit gebied zijn strenger dan de Amerikaanse. Gaat de EU de Amerikaanse gewoontes erkennen, dan komt hier de inmiddels legendarische 'chloorkip' op de markt, met chloor ontsmet vlees. Die hoeft niemand te kopen maar de schonere, vermoedelijk duurdere, Europese filetjes worden dan wellicht weggeconcurreerd.

Dierenwelzijn
Nu heeft minister Ploumen na ophef over de kip verzekerd dat die hoendertjes de Nederlandse schappen niet in komen. Het is dus binnen de handelsovereenkomst kennelijk toch goed mogelijk de eigen regels te handhaven. Dat is ook de strekking van een uitgebreide uitleg van de Europese Commissie voor de gewone burger, 'in duidelijke taal', met alle informatie die wél bekend is over het verdrag.

De Commissie probeert alle 'zorgen' één voor één weg te nemen. Neem: "Het TTIP dwingt de EU ertoe lagere normen op het gebied van dierenwelzijn vast te stellen." Niet waar, zegt de Commissie. "Het TTIP heeft geen gevolgen voor de EU-wetgeving inzake dierenwelzijn." Een andere dan, over pesticiden. De zorg is dat "TTIP ertoe kan leiden dat regelgevende instanties in de EU hogere pesticidenresiduen toestaan in levensmiddelen die in Europa worden verkocht". Nee hoor, "de voedselveiligheidsnormen inzake pesticiden" gaan niet omlaag door TTIP. En Amerikaanse producten die niet aan die normen voldoen komen de Europese markt niet op, stelt de Commissie. Hormoonvlees dan? "Het TTIP stelt de Europese markt niet open voor met hormonen bewerkt rundvlees."

Ondanks deze geruststellingen blijft er genoeg over om bang voor te zijn omdat niet bekend is wat er in die geheime overleggen op tafel ligt. Reden voor de Nederlandse pluimvee- en varkenshouders en akkerbouwers om afgelopen herfst op te roepen de onderhandelingen te blokkeren. De chloorkip is dan wel van tafel, maar onder druk van de VS zou nu peroxyde-azijnzuur toegelaten worden om kip te reinigen. Zo zullen meer normen, ook op het gebied van dierenwelzijn, gaan schuiven, vrezen ze. LTO Nederland was niet zo blij met de oproep. Die vertegenwoordigt ook de grote tuinbouwsector, belangrijk voor de export. LTO kiest ervoor wel te blijven praten en er dan maar zoveel mogelijk uit te slepen.

Veel te optimistisch, stelde de Duitse organisatie voor duurzame ondernemers Unternehmungsgrün begin dit jaar. Die deed onderzoek naar de mogelijke gevolgen van TTIP en concludeert dat de kleine en middelgrote agrarische bedrijven het zwaar gaan krijgen als de grootschaliger Amerikanen meer toegang tot de Europese markt krijgen. "Het is onduidelijk hoe de EU de kleine boeren gaat beschermen", zegt de groene bedrijvenclub. Vooral regionaal gerichte en biologische productie kan het onderspit delven. Daarbij, "agrarische bedrijven die willen exporteren, doen dat al". Die hebben TTIP niet nodig.

Duurzaamheid
Rode draad in de protesten van boeren, kleine groene ondernemers en ngo's is de vrees dat de hogere standaarden naar beneden gaan of van de markt worden gedrukt. Slecht voor duurzame ontwikkeling dus, concluderen ze. Dan zullen de grote duurzame koplopers in het bedrijfsleven zich ook wel zorgen maken, is de verwachting. Maar daar is weinig van te merken. Voedselgigant Unilever bij voorbeeld, dat voor zichzelf flinke ambities formuleert op het gebied van duurzaamheid, laat zich niet publiekelijk uit over TTIP. Het bedrijf laat dat over aan koepel VNO-NCW, meldt een woordvoerder. De belangenclub voor het duurzame bedrijfsleven, de Groene Zaak, houdt zich niet bezig met TTIP.

Helemaal vreemd is dat niet. De arm van het handelsverdrag raakt lang niet aan alles. Veel vooruitgang op duurzaam gebied wordt bereikt door ketens te verduurzamen. Neem koffie met Utz keurmerk, MSC - vis, FSC - hout, de Round Table over duurzame palmolie. Dat levert standaarden op die vrijwillig, privaat, worden afgesproken. Het zijn geen door de overheid opgelegde regels. Die ontwikkeling zal doorgaan, TTIP of niet.

Much ado about... niets dus, zoals VNO-NCW lijkt te suggereren? Dat moet nog blijken als de eerste concrete afspraken openbaar worden. Wat in ieder geval overblijft is dat het hele proces weinig met duurzaamheid te maken heeft. Geheime documenten, donkere kamertjes, gissen naar wat er op het spel staat: met transparantie, één van de aspecten van duurzaamheid, heeft het allemaal weinig te maken. Dat is ook de reden waarom gemeenten zich 'TTIP-vrij' willen verklaren. Niet alleen in Nederland, in EU-landen hebben al honderden dorpen en steden dat gedaan.

Veel gemeenten zijn lokaal bezig met energie, duurzaamheid, regionale ontwikkeling. Die willen dat niet doorkruist zien door een onbekend, van boven opgelegd monstrum. "TTIP vormt een bedreiging voor de lokale democratie", stelt de aangenomen motie aan de gemeenteraad van Zaanstad. De PvdA in Venlo: "Ongezond, ongebreideld kapitalisme."