Cargill, een van de grootste en machtigste voedsel- en grondstofhandelaren ter wereld, kan iets wat nieuwe wetten en regels eigenlijk onmogelijk moesten maken: belasting ontwijken. En dat onder meer via Nederland.
Ze zijn nog maar net aangelegd, de spoorrails waar de trein van Will Cargill (20) overheen hobbelt. Voor de boerenzoon is de nieuwe treinverbinding een perfecte uitweg op deze herfstdag in 1865. Eindelijk kan hij weg van zijn vaders boerderij, weg van het geploeg op het land, om iets voor zichzelf te beginnen.
Will wil graanhandelaar worden. Nu de Amerikaanse Burgeroorlog is afgelopen trekt hij net als veel andere ondernemers en goudzoekers naar het nog onontgonnen Westen. Helemaal bij de laatste en meest westelijke halte van de nieuwe spoorlijn, bij het plaatsje Conover, Iowa, stapt hij uit om zich in te kopen in een lokale graanopslag.
Hier aan de rand van dit stadje, met liefst 32 saloons waar nog geen twee jaar geleden vooral weiland was, ontstaat zo het bedrijf Cargill. Voortaan verdient Will geld door graan en andere grondstoffen op te kopen van boeren, om dat vervolgens elders tegen een hogere prijs te verkopen.
Het begin van een nieuwe brievenbusfirma
Ruim anderhalve eeuw later, als het bedrijf allang is uitgegroeid tot een van de grootste graanhandelaren ter wereld, vindt Cargill het tijd voor een nieuwe uitbreiding. Een notaris in Echternach, een klein stadje in het oosten van Luxemburg en toevallig óók aan het eind van een voormalige spoorlijn, krijgt de opdracht een nieuwe brievenbusfirma tot leven te wekken: Cargill International Luxembourg 25.
Met dat bedrijfje, zonder werknemers en ingeschreven op de achtste etage van een kantoorpand, blijkt Cargill voor naar schatting tientallen miljoenen aan belasting te kunnen ontwijken. Dat doet de multinational via Nederland, via weer een andere brievenbusfirma ergens op een kantoorterrein rond luchthaven Schiphol.
Wat is hier aan de hand? Trouw deed onderzoek naar de belastingafdracht van de graanhandelaar, en zag hoe Cargill de afgelopen jaren ineens tegen allerlei nieuwe wetten en regels aanliep die veel gebruikte manieren van belastingontwijking onmogelijk moesten maken. Maar óók hoe het bedrijf ondanks die nieuwe wetten tóch weer een nieuwe, onbekende route lijkt te hebben gevonden.
De wereldwijde voedselmarkt bestieren
Sinds Will lang geleden uit de trein stapte in Conover is Cargill uitgegroeid tot het grootste niet-beursgenoteerde concern in heel de Verenigde Staten. Samen met slechts drie andere grondstof- en graanhandelaren bestiert het bijna de hele wereldwijde voedselmarkt.
Consumenten hebben nooit direct met Cargill te maken. Maar indirect kan bijna niemand ter wereld om het bedrijf heen. Cargill levert namelijk aan bijna alle voedselmultinationals die je kunt bedenken. McDonalds, PepsiCo, Aldi, Unilever, Nestlé, Ahold Delhaize en vele andere.
Daarbij doet het bedrijf nog steeds wat het vanaf dag één al deed: oogsten en grondstoffen opkopen, die eventueel zelf bewerken, om ze vervolgens voor meer geld elders weer verkopen. Stijgt de graanprijs, bijvoorbeeld door schaarste of door een oorlog zoals die in Oekraïne? Dan profiteert Cargill. Vorig jaar was een topjaar met een omzet van zo’n 165 miljard dollar.
Een roemruchte belastingstructuur
Net als veel andere grote Amerikaanse bedrijven had Cargill jarenlang een speciale belastingstructuur via Nederland lopen. Deze zogeheten CV/BV-structuur was vrij roemrucht. Een juridisch handigheidje waarmee multinationals de belastingdiensten van Nederland en de VS volledig tegen elkaar konden uitspelen.
Dat ging in twee stappen. Stap één was om zoveel mogelijk bedrijfswinst van over de hele wereld in een Nederlandse BV te verzamelen. Als directe eigenaar had de BV een bijbehorende CV (een Commanditaire Vennootschap), en stap twee was om alle winst dáárnaartoe over te hevelen.
Eenmaal in de CV werd het geld dan niet meer belast. De Nederlandse en de Amerikaanse fiscus keken namelijk precies omgekeerd aan tegen de CV als bedrijfsvorm. En daarmee ook tegen de vraag wie het vermogen erin moest belasten. Beide landen gingen ervan uit dat het andere land dat wel zou doen. Resultaat: beide landen belastten niets.
Dit was Amerikaanse multinationals natuurlijk niet ontgaan. Van Nike tot vaccinfabrikant Pfizer, van energiereus General Electric tot koffieketen Starbucks, allemaal zouden ze volgens mediaberichten belasting ontwijken met deze truc.
Ondertussen ontstond er steeds meer publieke verontwaardiging over dit soort flagrante belastingontwijking, zeker na journalistieke publicaties als de Panama- en Paradise Papers. Ja, het was allemaal legaal. Maar moest je dit wíllen als samenleving?
De gebaande paden leveren geen voordeel meer op
Zo kwamen er nationale, maar vooral ook veel nieuwe internationale wetten die ervoor zorgden dat gebaande belastingroutes voortaan geen voordeel meer opleveren. Een van de belangrijkste daarvan is een pakket Europese regels (ATAD2) uit 2020, waardoor zoiets als de CV/BV-structuur fiscaal weinig zin meer heeft.
Ook Cargill zal zijn CV dan maar ‘ontmantelen’, staat in jaarverslagen uit die periode. De bijbehorende BV uit de oude constructie laat het bedrijf wel intact. In het geval van de graanhandelaar zit die BV ergens in een pand naast een tankstation op het terrein van Schiphol. Het bedrijf, dus nog altijd actief, heet Eurofinance BV. Ook Eurofinance is een soort brievenbusfirma. Er is geen fabriek of groot kantoor, er werkt bijna niemand. Er is, zoals fiscalisten dat noemen, geen ‘rokende schoorsteen’.
Toch stroomt er vanuit de hele wereld veel geld binnen. Het komt van andere dochterbedrijven van Cargill. De multinational is in totaal actief in zeventig landen, van Indonesië tot Canada en Brazilië.
Eurofinance treedt op als een soort interne bank voor al die dochterbedrijven. Voor een lening gaan die dus niet altijd naar een plaatselijke bank, maar naar zusterbedrijf Eurofinance in Nederland. Al die verstrekte leningen leveren hier flink wat rente-inkomsten op, blijkt uit jaarverslagen van Eurofinance.
Vóór 2020 verdwenen die inkomsten voor een groot deel naar de bijbehorende CV, via een lening van 3,7 miljard dollar die de CV had verstrekt aan Eurofinance. Over die lening moest Eurofinance natuurlijk rente betalen. Zo daalde de belastbare winst in Eurofinance, en verzamelde het geld zich in de onbelastbare CV.
Sinds 2020 werkt dit niet meer. Toch blijft Eurofinance hier voor interne bank spelen, ook nadat de CV rond die tijd is opgeheven. De rente-inkomsten blijven dus ook gewoon binnenstromen vanuit dochterbedrijven uit de hele wereld, daar verandert niets aan. Er is nu alleen geen onbelaste plek meer om die winst naartoe te sluizen.
Tenminste, dat zou je denken.
Want de adviseurs van Cargill hebben alweer iets nieuws bedacht. Niet dat ze daar iets over naar buiten brengen via een persbericht of een handig organogram. De belastingroute komt pas bovendrijven als je de geldstromen bekijkt van de vele brievenbusfirma’s die Cargill in Luxemburg heeft opgetuigd.
Geen cent
Het werkt als volgt. Nu de CV is opgeheven, krijgt Eurofinance BV een nieuwe aandeelhouder. Dat wordt Cargill International Luxembourg 24 (CIL24), een van de 25 bedrijfjes van Cargill in het Groothertogdom.
Tegelijkertijd verplaatst Eurofinance de grote lening van 3,7 miljard dollar, die het eerst bij de CV had lopen, naar weer een andere brievenbusfirma: Cargill International Luxembourg 25 (CIL 25).
Daar stroomt de winst van Eurofinance vanaf 2019 dus naartoe, in plaats van naar de oude CV. In totaal maakt CIL25 tussen 2019 en 2021 zo’n 288 miljoen dollar winst. 175 miljoen daarvan komt rechtstreeks van Eurofinance in Nederland.
Eenmaal in Luxemburg gebeurt er iets raars met al die honderden miljoenen. CIL 25 hoeft er geen belasting over te betalen. Geen cent. Dat staat duidelijk in de jaarverslagen die het bedrijf heeft gedeponeerd bij de Luxemburgse Kamer van Koophandel.
Het komt telkens terug op pagina 4 van ieder jaarverslag. ‘Tax on profit or loss’ – en dan: niks.
Er is dus een roemruchte belastingroute afgesneden, de CV/BV-constructie, maar voor Cargill lijkt dat weinig verschil te maken. Het enige verschil is dat de winst van Eurofinance nu verdwijnt in Luxemburg, in plaats van in een CV.
En de andere landen waar Cargill actief is lopen dan ook nog steeds belastinginkomsten mis. Hoeveel precies is moeilijk te zeggen. Dat hangt af van de winstbelasting-tarieven in de landen waar de winst anders belast was geweest. Maar uitgaande van een gemiddeld tarief van 20 procent heeft Cargill tussen 2019 en 2021 al snel tientallen miljoen euro’s bespaard.
Zeer mysterieus
De grote vraag: hoe kán dit, in deze wereld van nieuwe belastingwetten? Trouw heeft de casus voorgelegd aan experts van universiteiten in Nederland, Luxemburg, Frankrijk en de VS. Geen van hen kan er met de beschikbare informatie een goede verklaring voor geven.
“Zeer mysterieus”, zeggen bijvoorbeeld hoogleraar belastingrecht Jan van de Streek en zijn promovenda Josephine van der Have van Universiteit Leiden. Een mogelijkheid is verliesverrekening, waarbij het ene dochterbedrijf binnen een concern minder belasting hoeft te betalen omdat een ander dochterbedrijf verlies heeft gedraaid in dat jaar.
Maar als dat hier al zo is, constateren Van de Streek en Van der Have, dan staat daar in elk geval niets over opgenomen in de jaarverslagen.
Ligt het dan misschien aan het sóórt brievenbusfirma? CIL25 houdt zich alleen bezig met het verstrekken van leningen. Zouden er in dat soort gevallen misschien uitzonderingen gelden voor belasting in Luxemburg? Zoals er vóór 2020 ook wat raars was met de CV als rechtsvorm?
Nee, stelt Werner Haslehner resoluut. Volgens de hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit Luxemburg moeten ook dit soort vennootschappen normaal gesproken gewoon winstbelasting betalen in Luxemburg.
“Ik zou de ruling moeten inzien om te begrijpen waarom hier geen belasting wordt betaald”, zegt Haslehner. Dat kan niet, weet hij ook. Zo’n ruling, een belastingafspraak tussen in dit geval de Luxemburgse belastingdienst en Cargill, is altijd strikt vertrouwelijk.
“Hier is waarschijnlijk sprake is van een nog onbekende belastingroute”, zegt belastingexpert Vincent Kiezebrink van maatschappelijke organisatie Somo. Hij kan er zelf in elk geval ook de vinger niet op leggen. “Onderzoekers lopen altijd jaren achter op de praktijk. Komen er nieuwe wetten die een oude route onmogelijk maken, dan verzinnen fiscaal adviseurs vaak gewoon iets nieuws. Maar het duurt altijd even voor de rest van de wereld dat doorheeft.”
Gesloten houding
Het helpt daarbij niet dat er vaak maar weinig publieke informatie beschikbaar is. Jaarverslagen van brievenbusfirma’s zijn vaak vrij summier opgesteld. En Cargill zelf weigert in te gaan op specifieke vragen. Het bedrijf houdt het, ook na herhaald aandringen, alleen bij een algemene verklaring (zie onder).
Die gesloten houding verbaast Van der Have uit Leiden niet heel erg. Zij onderzoekt waarom het ene bedrijf een hogere belastingmoraal heeft dan het andere. “Het lijkt daarbij uit te maken of er veel direct contact is met consumenten. Die kunnen wegblijven als het bedrijf slecht in het nieuws is met belastingontwijking.”
Een voorbeeld daarvan is koffieketen Starbucks. Dat betaalde weinig belasting in het Verenigd Koninkrijk, bleek een jaar of tien geleden. “Toen daar protesten tegen kwamen, zijn ze dat alsnog iets meer gaan doen.”
Cargill handelt daarentegen helemaal niet direct met consumenten. Het opereert en lobbyt liever in de luwte, schreef journalist Dan Morgan al in zijn bestseller Merchants of Grain uit 1978. Daar is het bedrijf zelfs trots op. In oud foldermateriaal voor zakelijke klanten pochte Cargill dat ‘99 procent van de mensen nog nooit van ons heeft gehoord’.
“We’re just a little old grain company in the woods”, citeerde Morgan een Cargill-medewerker op het moment dat het al een wereldspeler was op de graanmarkt. Een klein onschuldig graanbedrijfje, afgezonderd tussen de naaldbomen in het noorden van de VS, waar de buitenstaander maar moeilijk bij naar binnen kan kijken.
Hoewel Cargill niet heeft gereageerd op de specifieke vragen van Trouw, geeft een woordvoer van Cargill aan dat het bedrijf zich aan ‘de hoogste standaard van belastingrapportage’ houdt. Het bedrijf houdt zich volgens de woordvoerder overal ter wereld aan zowel de letter als de geest van belastingwetgeving. Verder zou Cargill belasting afdragen in alle landen waar de winst wordt gemaakt, staat in de schriftelijke verklaring.
Lees ook:
Belastingadviseurs melden duizenden mogelijke zaken van belastingontwijking
Er zijn duizenden meldingen binnengekomen over bedrijven die mogelijk belasting ontwijken.
