Geld voor spoor en weg ligt klaar, maar wanneer het besteed kan worden, is onzeker

Er zijn ‘veel onzekerheden’, geeft het kabinet zelf toe. Maandag maakte het bekend hoe het de 7,5 miljard euro zal besteden die in het coalitieakkoord was beloofd voor wegen, spoorlijnen en fietspaden. Het verleden leert dat toegezegde miljarden niet altijd volgens planning besteed kunnen worden, en deze keer zijn de onzekerheden rond de uitgekozen projecten groter dan gewoonlijk.

De bedoeling van de ministers De Jonge (volkshuisvesting) en Harbers en staatssecretaris Heijnen (beiden infrastructuur) is helder. Tot en met 2030 moeten er 900.000 nieuwe woningen gebouwd worden. Die moeten uiteraard bereikbaar zijn, en daar is infrastructuur voor nodig. Een fors deel van het geld komt terecht rond de zeventien plekken waar grootschalig gebouwd gaat worden. 60 procent van alle nieuwbouw zal in de Randstad verrijzen, 65 procent van die 7,5 miljard zal in dit deel van het land besteed worden.

De bewindslieden zetten stevig in op trein, bus en tram, vooral in stedelijke gebieden. Bijna de helft van het geld gaat naar het openbaar vervoer, ruim een derde naar het autoverkeer. Voor de fiets trekken ze 10 procent uit. Er worden stations gebouwd, wegen verbreed en bruggen en doorfietsroutes aangelegd.

Veel plannen zijn ‘zacht’

Dit soort investeringen is altijd met onzekerheden omgeven, en dat is nu niet anders. Veel woningbouwplannen bijvoorbeeld zijn ‘zacht’: ze zijn nog niet vastgelegd in bestemmingsplannen. Het is dus de vraag of en wanneer ze worden uitgevoerd, al was het maar omdat plannen juridisch kunnen worden aangevochten. Dat betekent dat ook de planning voor de bijbehorende infrastructuur nog niet vaststaat.

Sowieso is het zeer de vraag of minister De Jonge erin slaagt per jaar 100.000 woningen te laten bouwen. Volgens sommige analisten blijft hij de komende jaren steken rond de 50.000, nu de bouwkosten stijgen en de vraag naar nieuwbouwwoningen terugvalt.

Daar komen nog extra bedreigingen bij. Allereerst geldgebrek. Het kabinet erkent zelf dat die 7,5 miljard niet genoeg is om alles wat wenselijk is uit te voeren. Het Rijk én provincies en gemeenten hebben al het benodigde geld bij elkaar geschraapt, maar als projecten duurder uitvallen, is de armslag om bij te betalen beperkt. ‘Scherp sturen op financiële risico’s’ is nodig, schrijven de drie bewindslieden.

Zeer hoge inflatie verergert problemen

Juist nu zijn die risico’s niet gering. Afgelopen zomer al waarschuwde het kabinet de Kamer over de schaarste aan bouwmaterialen, onder meer als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Die zorgt voor stijgende kosten, niet alleen van materiaal, maar ook van energie. Ook hogere lonen stuwen de bouwkosten op. “Deze problemen zijn sindsdien verergerd door de zeer hoge inflatie”, schrijft het kabinet. Zelfs ‘heroverweging van gemaakte bestuurlijke afspraken’ kan noodzakelijk worden.

Ook stikstofregels kunnen hindernissen opwerpen, zeker sinds de Raad van State de vrijstelling voor de bouw van tafel veegde, twee weken geleden. Een snelle oplossing is er niet, zien de drie bewindslieden; wellicht kunnen projecten daardoor ‘niet in de beoogde vorm doorgaan’. Alleen al het tekort aan stikstofdeskundigen voor de berekeningen die nodig zijn om een project goedgekeurd te krijgen, kan voor aanzienlijke vertraging zorgen.

Het gaat trouwens niet lukken, schrijven de bewindslieden, om bij het aanbesteden van projecten te eisen dat aannemers de uitstoot van CO₂ in 2030 tot nul reduceren, zoals de Kamer gevraagd had. Grondstoffen als cement, asfalt en staal kunnen voorlopig nog niet volledig zonder energie uit fossiele bronnen geproduceerd worden. Harbers’ ministerie mikt nu op een reductie van 25 tot 50 procent.

Lees ook:

Het kabinet wil duizenden woningen bouwen, maar dat gaat waarschijnlijk niet lukken

Het kabinet wil de komende acht jaar 900.000 nieuwe woningen laten bouwen, maar het is ‘niet aannemelijk’ dat dat lukt. Er liggen gewoonweg te weinig plannen klaar.