Gaat de duurzaamheidslobby in het klaslokaal te ver?

Aan jip-en-janneketaal ontkom je niet, bij klimaatvoorlichting aan basisschoolkinderen. Kan zo zijn, zegt Femke Sleegers van actiegroep Fossielvrij onderwijs, maar het moet wel zuivere koffie blijven. Sommige zinnetjes maken haar kwaad. Kijk wat er staat op Docukit, een speciale website met materiaal voor spreekbeurten, van de grote uitgeverij van lesboeken Noordhoff. "Het lijkt erop alsof het steeds warmer wordt. Sommige wetenschappers denken dat het de schuld is van de mensen."

Het lijkt erop? Wetenschappers slaan constant alarm, na feitelijke metingen. En: sómmige wetenschappers? Vrijwel alle klimaatexperts ter wereld (97 procent) leggen een causaal verband, tussen menselijk handelen en mondiale opwarming door broeikasgas. Fabrieken op olie, huizen op aardgas, uitstoot van vliegverkeer, consumptie van spullen en vlees. De uitstoot door al dit soort menselijke bezigheden veroorzaakt wat leiders als Merkel 'het grootste probleem van deze tijd' noemen. Klimaatverandering.

Slecht dus, zegt Sleegers, dat kinderen op de site van Docukit uitleg vinden zoals: "Alles reageert op elkaar. Het is dus lastig om iets over het klimaat te zeggen. Nog moeilijker is het om iets te zeggen over waardoor het klimaat verandert."

Groener onderwijs is nodig om Nederland te verduurzamen, bleek onlangs uit een grote, landelijke enquête van het Klimaatverbond. Steeds meer scholen beginnen ermee. Docenten, ook in het lager en middelbaar onderwijs, willen leerlingen graag aan het denken zetten. Over het probleem van klimaatverandering én over de oplossingen die zij, als nieuwe generatie, zelf kunnen bieden. Privé en in hun toekomstige baan. Lesboeken gaan meestal wel jaren mee, dus daar zit nogal wat vertraging in. Ondertussen gaat het snel. Het fossiele aardgas wordt, mede door de Groningse aardbevingen, een brandstof non grata. Huizen en bedrijven moeten andere, schone energie krijgen. De wet verandert snel. Het 'recht op aardgas' verandert in 'recht op warmte'. Windmolens op zee waren jarenlang onrendabel, nu al bijna concurrerend.

Zulke actualiteiten kunnen leraren de les in trekken met projecten of gastsprekers. Dan wordt het interessant. Waar haal je die vandaan? Drukbezette docenten gaan niet zomaar zelf een heel lespakket over klimaat samenstellen. Ze moeten er wel wat mee, vanaf 2020 is het vak 'wetenschap en techniek' zelfs verplichte kost op basisscholen. Daarin kunnen de onderwerpen energie en klimaat niet ontbreken.

Kijk aan: milieuorganisaties zoals Greenpeace hebben lesstof en gastsprekers in de aanbieding. Maar ook commerciële energiebedrijven, zoals de Nederlandse Aardolie Maatschappij. Energieconcern Eneco maakte met groep 8A van de Lorentzschool uit Leiden een horrorfilm over klimaatverandering, voor gebruik in gastlessen. Energiebedrijf Nuon bereikt schoolkinderen met 'Energiegenie'. Olie- en gasgigant Shell biedt lesstof voor voortgezet onderwijs, en basisscholen zijn welkom bij Shells informatiewagen 'Bright ideas hub'. Aan havo- en vwo-docenten in Utrecht biedt Shell betaalde bijspijkerlessen over olie en gas.

Personeel werven

Waarom doen al die bedrijven en clubs dat? Ze zeggen allemaal: leerlingen moeten vroeg kennismaken met carrièrekansen in de techniek- en energiesector. Anders komt er een personeelstekort. Nu al vechten bedrijven om techneuten. Omdat alle productie en gebruik van energie 'groen' moet worden, hopen ze leerlingen nu alvast enthousiast te maken. Een beetje pr komt er sowieso bij kijken. Aanbieders van lesstof, van Greenpeace tot Shell, gebruiken hun logo of bedrijfskleuren. Hun informatie past ook bij hun belang. Nuon zegt in de lesstof van Energiegenie: "Zolang duurzame bronnen niet genoeg energie leveren, blijven er fossiele bronnen nodig." Daar is geen speld tussen te krijgen. Maar het laat een andere indruk bij kinderen achter dan een les van Greenpeace. Daarin horen leerlingen hoe fossiele brandstoffen zorgen voor klimaatverandering en het smelten van de poolkappen.

Er staan allerlei computerspelletjes van bedrijven op internet. Quizjes en games, gemaakt voor schoolklassen met weetjes over energie. Voor alle leeftijden en niveaus is wel wat te vinden. Handelsbedrijf in aardgas Gasterra sturen, in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen een grote bus langs scholen die zich hiervoor aanmelden. 'Jouw energie van morgen', staat erop. Binnenin is lesstof te vinden, en ruimte voor technische proefjes. In het lespakket zegt de (inmiddels vertrokken) baas van Gasterra: " (...) Het gaat nog heel lang duren voordat alles duurzaam is. Als back-up kunnen we aardgas gebruiken." De vraag is: brengt dit kinderen realisme bij, of leren ze zo vooral dat vuile energie er gewoon bij hoort in het leven?

In het klaslokaal mogen scholen volgens de wet zelf weten of en hoe zij informatie van bedrijven en (milieu)organisaties willen gebruiken. Dat hoort bij de vrijheid van onderwijs. Er bestaat wel een richtlijn, opgesteld in 1997, waarin staat dat organisaties schoolkinderen niet mogen voorliegen of met reclame inpalmen. Daar gelden overigens geen boetes bij. Vorig jaar vroeg de Partij voor de Dieren hoopvol of de overheid fossiele bedrijven niet volledig kan weren van scholen. ,,Nee", zei toenmalig minister Dekker van onderwijs. Scholen gaan daar zelf over. Als ouders klachten hebben over lesstof die subjectief is, kunnen ze bij de school aankloppen. Hoe vaak dat gebeurt is niet landelijk bekend. Fossielvrij onderwijs wil dat er op zijn minst landelijke registratie van zulke klachten komt.

Groen imago

Bij alle aanbieders van lesmateriaal ligt de nadruk in elk geval op verandering: van fossiel naar groen, ook bij Shell. Dat is in elk geval goed geregeld? Nee, zegt Sleegers van Fossielvrijonderwijs. Een fossiel bedrijf heeft volgens haar, anders dan een milieuclub zonder winstoogmerk, verborgen belangen bij voorlichting aan schoolkinderen. "Het is een lobbymiddel voor het ten onrechte creëren van een groen eigen imago", is haar overtuiging. Volgens haar gaat dat subtiel. De kleurstelling van Shells jaarlijkse informatiemarkt voor kinderen, Generation Discover op het Haagse Malieveld, heeft de bekende geelrode kleurstelling. Kinderen kunnen daar een puzzel maken over de rol van aardgas in de energietransitie. Allemaal bedoeld om zieltjes te winnen, zegt Sleegers.

Volgens Shell is dat niet waar. Enthousiasme en kennis overbrengen is het doel, stelt het gasbedrijf. Shell wil 'één miljoen jongeren inspireren hun techniekideeën te realiseren', de techneuten van de toekomst.

Toch noemt Milieudefensie het vooral een pr-circus. De organisatie diende een klacht in bij de Reclame Code Commissie. Maar die oordeelde dat Shell geen enkele regel overtrad.

Ondertussen raakt duurzaamheid ook verankerd binnen het onderwijs zelf. In doorsnee lesmateriaal wordt de aandacht voor duurzaamheid ondertussen ook steeds zichtbaarder. Sommige uitgeverijen van lesboeken komen met een nieuwe aanpak. Uitgeverij Malmberg bijvoorbeeld heeft de methode 'Ta!ent' voor het vak Nederlands. Naast een vast theorieboek krijgt de bovenbouw daar elk jaar een fris jaarkatern bij, met actuele teksten. Dit jaar gaat de eerste reeks voor vwo-leerlingen over circulaire economie, afval en hergebruik. Leerlingen moeten daarbij ook naar allerlei filmpjes met uitleg van bedrijven kijken. Maar dan wel met de nadrukkelijke opdracht: bedenk kritisch welk commercieel belang dit bedrijf heeft bij het geven van informatie. En: waar kun je dat aan zien?

Scholen doen steeds vaker mee aan duurzame wedstrijden om zoveel mogelijk energie te besparen. Er komen (keuze)vakken duurzaamheid bij. Jaarlijks worden ook de 'duurzaamste docenten' gekozen, op basisscholen en in het voorgezet onderwijs. Bij de laatste verkiezing kreeg Greetje Cnossen, docent van het Nordwin College in Buitenpost, de titel in het voorgezet onderwijs. Ze heeft zelf zonnepanelen en een elektrische auto. Zo'n docent, een 'pionier', kan duurzaamheid in het héle onderwijs promoten, denkt de wedstrijdjury.

Lees ook:

Wie staan er in de Trouw Duurzame 100 van 2017? U vindt ze hier. Eerlijke prijzen, doeners en voeding: dat zijn de belangrijkste trends in deze negende editie, zo heeft de onafhankelijke jury van twaalf experts bepaald.

Meer nieuws over duurzaamheid leest u hier.