De nieuwe burgercoöperatie ‘Land van ons’ koopt verspreid over Nederland landbouwpercelen op. Niet uit financiële speculatie, maar voor meer biodiversiteit.
Dit verhaal begint in de zomer van 2019. Van corona is nog helemaal geen sprake. Franke Remerie, ooit bedenker van de treintaxi en later bestuurslid van scholen en interimmanager bij bedrijven, zit in zijn tuin in Warnsveld, bij Zutphen. Hij woont aan een zandweg. Het is er stil, de tuin is weelderig, om niet zeggen: wild. Een handvol honden scharrelt rond. Een vlinder dwarrelt om de tuintafel, aangetrokken door de geur van de wespenvanger. Al twintig jaar, zegt Remerie, is hij ‘professioneel probleemoplosser’. “Maar af en toe wil ik daar uit stappen. Dan wil ik iets belangrijks doen, maar wel met mijn hoofd bezig blijven.”
Zo’n belangrijk onderwerp waar Remerie zich mee bezig wilde houden was het verlies aan biodiversiteit, zeg maar de verarming van de natuur, waarin de soortenrijkdom afneemt. Zou er iets te bedenken zijn om die ontwikkeling te stoppen? Remerie besloot zichzelf twee jaar vrij te geven om daarover na te denken. “Ik ga dan niet demonstreren of een boek schrijven, maar daadwerkelijk actie ondernemen.”
Biodiversiteit
De actie waarop Remerie uitkwam, was: het oprichten van een coöperatie waarbij de leden geld inleggen om samen stukken landbouwgrond te kopen. “Twee derde van het grondoppervlak in Nederland is landbouwgrond, dus dat is de drager van onze biodiversiteit. Die is verloren gegaan door de intensivering van de landbouw – om rendabel te boeren moet er steeds meer geproduceerd worden op dezelfde hoeveelheid land. Daar komen kunstmest en pesticiden aan te pas, die slecht voor de natuur zijn. Natuurlijk, je kunt in gesprek gaan met de eigenaar van de grond over zijn verantwoordelijkheid voor de biodiversiteit. Maar hij zal antwoorden: dat is niet mijn primaire taak, ik moet gewoon mijn boterham verdienen. Die redenering is legitiem. En toch moeten we de teloorgang van de biodiversiteit bij de bron aanpakken.”
En met ‘de bron’ bedoelt Remerie de manier van landbouw bedrijven, die een stuk natuurvriendelijker zou kunnen. “Daar kun je een individuele boer niet mee opzadelen. Die zit met allerlei verplichtingen vast aan zijn huidige manier van werken. Een omslag kost veel geld en komt nu nog voor zijn eigen rekening. Dan moet je als maatschappij bereid zijn hem te helpen om een andere kant op te gaan.”
Daar komt de coöperatie in beeld. Als die grond opkoopt, en vervolgens tegen een gunstige prijs weer verpacht aan de boer, loopt die minder financieel risico als hij overgaat op een andere manier van werken. Bijkomend voordeel, zegt Remerie: je geeft burgers een directe mogelijkheid om bij te dragen aan verbetering van de biodiversiteit, doordat zij mede-eigenaar worden van een stuk grond dat voortaan natuurvriendelijk beheerd wordt. Anders gezegd: zij worden medeverantwoordelijk voor het probleem.
15 procent van het Nederlandse landbouwareaal
Nu kost een hectare landbouwgrond algauw om en nabij de 60.000 euro. Dat heeft lang niet iedereen doelloos op de bank staan, dus zal de coöperatie heel wat leden moeten hebben om tot aankoop over te gaan. Remerie is daar optimistisch over gestemd, zegt hij en formuleert hardop een doel: de coöperatie die hij wil oprichten zou in tien jaar tijd driehonderdduizend hectare, oftewel 15 procent van het Nederlandse landbouwareaal, kunnen opkopen en verduurzamen tot een nieuw netwerk van cultuurgronden.
Remerie, op dreef nu: “In de jaren zestig wisten we al wat de effecten zouden zijn van schaalvergroting in de landbouw, van de ruilverkaveling. We doen nu alsof het ons overvalt, maar dat is flauwekul. Waarom lukt het dan niet om die problemen op te lossen? Omdat we het probleem steeds maar doorschuiven, waardoor de rekening steeds hoger wordt. En dat heeft alles te maken met leiderschap. De mensen die verantwoordelijk zijn, in wezen zijn wij dat allemaal, zijn toch niet achterlijk? Het probleem van de afgenomen biodiversiteit is een gevolg van concurrentiestrijd tussen boeren, die zo veel mogelijk moeten produceren tegen een zo laag mogelijke prijs. Die werkwijze gaat ten koste van het andere leven op aarde.”
“In vroeger tijden onderhielden we een andere relatie met het andere leven, we stonden dichter bij de natuur. Nu staat er een muur tussen de mens en de rest van het leven op aarde. Terwijl we niet zonder dat andere leven kunnen. We moeten daar verantwoordelijkheid voor nemen.”
‘Land van Ons’
Driekwart jaar later spreken we elkaar weer – telefonisch ditmaal, vanwege de coronamaatregelen. Sinds het vorige gesprek, vertelt Remerie, zijn de voorbereidingen voor het oprichten van een coöperatie verdergegaan. Sinds half november kunnen mensen lid worden van ‘Land van Ons’, zoals de coöperatie is gedoopt. Het loopt storm. Er zijn nu zo’n 2500 leden, die gemiddeld per persoon tussen de 200 en 300 euro hebben ingelegd. Dat is aanzienlijk méér dan wat de coöperatie van de leden als minimum verlangt: een tweejaarlijkse ledencontributie van 20 euro, plus 20 euro per lid om grond mee aan te kopen.
Afgelopen december was er genoeg geld bijeengebracht om op zoek te gaan naar een eerste stuk grond om te kopen. Het werd gevonden bij het dorp Hooghalen in Drenthe, acht hectare grasland op een oude es, tussen de spoorlijn van Assen naar Zwolle en een natuurgebied van Staatsbosbeheer. Vorige maand heeft de algemene ledenvergadering van Land van Ons ingestemd met de aankoop van het perceel. Daar wordt nu eerst bodemkundig onderzoek gedaan en daarna wordt er een langjarig beheerplan voor het perceel opgesteld. Remerie: “De bedoeling is dat het akkerland wordt, om dit jaar boekweit op te verbouwen. Dat is zeer nectarrijk en interessant voor insecten. Het blijft dus cultuurgrond, maar dan zonder gebruik van kunstmest of bestrijdingsmiddelen. En de duurzame producten die de grond geeft, proberen we af te zetten onder onze leden.”
Gewoon op Funda
De komende twee jaren wordt de Drentse akker beheerd door een biologisch-dynamische boer uit de buurt. De coöperatie is inmiddels alweer in onderhandeling over twee volgende aan te schaffen percelen, een in de buurt van Deventer en een bij Leiden. Al maakt de coronacrisis dat de zaken langzamer vorderen dan Remerie zou wensen. “Even naar een perceel toe gaan voor een schouw, dat gaat nu niet.”
Geschikte locaties zijn er genoeg, merkt Remerie. “Er is veel grond te koop. Het staat gewoon op Funda, en soms weet een van onze leden van een verkoop. Het aanbod is bijna te groot. We hebben straks percelen in bezit in drie heel verschillende delen van het land. We vinden het belangrijk om te laten zien dat de coöperatie niet gericht is op één regio of één grondsoort. Het zou mooi zijn als we hierna een stuk grond kunnen kopen in weer een ander deel van het land, bijvoorbeeld Groningen of Limburg.”
En, benadrukt Remerie nog maar eens, het doel van ‘Land van Ons’ is níet om grond aan de landbouw te onttrekken en vervolgens de natuur zijn gang te laten gaan. Gekochte percelen blijven cultuurgrond. “Het gaat ons om het beste van beide: voedsel produceren en tegelijk de biodiversiteit bevorderen. Van die noodzaak is iedereen onderhand wel overtuigd.”
Een vierkante meter boerenerf cadeau
Coöperatie Land van Ons biedt de mogelijkheid om een stukje landbouwgrond aan een ander cadeau te geven. Voor 25 euro kun je iemand twee jaar lang het lidmaatschap van de coöperatie geven én het eigenaarschap van een vierkante meter grond. De ontvanger kan er zelf voor kiezen nog meer geld in te leggen om meer grond te kopen. Is iemand niet zo blij met het cadeau, dan kan hij zijn vierkante meter te koop aanbieden aan een ander lid.
Oprichter Franke Remerie heeft weinig angst dat dit speculanten naar de coöperatie zal trekken: “De grond is in het verleden weliswaar waardevast gebleken, maar wij kunnen niet in de toekomst kijken. Een financieel rendement realiseren is hoe dan ook geen doel op zich bij Land van Ons.”
Lees ook:
Dan kopen we dat natuurgebied toch gewoon, dachten de bewoners van Kostvlies
Bewoners van het Drentse buurtschap Kostvlies dreigden hun geliefde Zandgat kwijt te raken. Om de toekomst van het natuur- en recreatiegebied te kunnen waarborgen, kochten ze het samen met het Drentse Landschap.
Nederland moet meer doen om de diversiteit van planten en dieren te behouden
Honderd milieuwetenschappers die hebben gestudeerd aan de Universiteit van Cambridge vinden dat landen veel sneller grote stappen moeten maken om het verlies aan soorten dieren en planten te beteugelen.
