‘Fit for 55’: De EU wil afslanken tot 55 procent minder broeikasgassen, maar zal flink moeten trainen

Het klinkt als de nieuwste sportschool om de hoek, ‘Fit for 55’. Maar het is de kreet die iemand in Brussel heeft bedacht om de klimaatplannen van de Europese Commissie hapklaar aan te duiden. De woensdag gelanceerde groene maatregelen moeten de Europese Unie in vorm krijgen om in 2030 55 procent minder broeikasgassen uit te stoten.

Dat is nodig om aan de doelen te voldoen die in het Klimaatakkoord van Parijs zijn afgesproken: de opwarming van de atmosfeer beperken tot onder de 2 graden, bij voorkeur hooguit 1,5 graden. Noodzakelijk om de aarde leefbaar te houden voor de mens, laten klimaatwetenschappers steeds bezorgder weten.

Die afslanking, 55 procent minder, vergt nog wel een heleboel training. Eén van de belangrijkste apparaten die klimaatcommissaris Frans Timmermans wil inzetten is beprijzen van CO₂-uitstoot. Maak het op allerlei terreinen duurder om te vervuilen, dan zal de verschuiving naar groene productie en consumptie sneller gaan, is de gedachte.

Handelen in rechten

“Meer van hetzelfde werkt niet”, zei Timmermans woensdag in een van de persconferenties over de klimaatplannen. “De emissies in de transportsector zijn zelfs gestegen.” En dus wordt het idee: hoe schoner de brandstoffen, hoe goedkoper. Of, andersom gesteld: hoe viezer, hoe duurder. Om dat voor elkaar te krijgen, moet transport onder het ETS gaan vallen, het handelssysteem voor rechten om CO₂ uit te mogen stoten. Dat bestaat al voor de zware industrie, zoals staal en chemie en de energiesector. Simpel beschreven: bedrijven krijgen een hoeveelheid rechten, die zijn op een markt verhandelbaar en het aantal rechten gaat steeds omlaag zodat de totale uitstoot daalt.

Economen pleiten er al lang voor om een CO₂-prijs uit te breiden naar de gehele economie. Dat is de meest efficiënte manier om emissies terug te dringen en innovatie voor groenere alternatieven aan te jagen. Zo ver gaat de Europese Commissie niet. Wel zouden gebouwen en wegverkeer in een soort ETS moeten komen, een nieuwe stap. Praktisch betekent het dat diesel en benzine aan de pomp iets duurder gaan worden, over een aantal jaren. Aanbieders van die brandstoffen gaan betalen voor CO₂-rechten en die kosten doorberekenen aan consumenten. Hetzelfde geldt voor de verwarming van gebouwen en huizen.

Het is een in het oog springende stap om zo het ETS uit te breiden, maar er staan voor wegverkeer en gebouwen meer maatregelen op het programma. Zo moeten strengere normen voor de emissies van auto’s en bestelwagens ertoe leiden dat er in 2035 geen nieuwe wagens meer met fossiele aandrijving op de markt komen. Ook voor gebouwen is meer in de pen. De overheid bijvoorbeeld wordt geacht jaarlijks 3 procent van de eigen voorraad vastgoed energiezuinig te renoveren.

Zodra de consument ‘geraakt’ wordt via een hogere rekening voor benzine, diesel of gas in huis, slaat de angst voor ‘de gele hesjes’ toe. In Frankrijk kwamen een paar jaar geleden burgers in opstand tegen een in hun ogen oneerlijke energieheffing. Timmermans verzekerde deze week dat ‘energie-armoede’ voorkomen zal worden. Lage inkomens mogen niet onevenredig de klimaatrekening krijgen. Daarvoor wordt een ‘sociaal klimaatfonds’ in het leven geroepen, waar tussen 2025 en 2032 ruim 72 miljard euro uit te halen is, beschikbaar voor alle lidstaten. Dat geld komt uit de opbrengsten van CO₂-rechten en heffingen. Daarmee volgt de Commissie het door onder meer economen bepleitte idee van een ‘koolstof dividend’: zet geld uit milieubelastingen in om burgers te compenseren voor hogere kosten en om groene consumptie en productie te stimuleren.

Lagere energierekening

Daarnaast leveren de maatregelen voor energiezuiniger gebouwen de belastingbetaler ook geld op. Het tikt nogal aan als de overheid een veel lagere energierekening gaat betalen, dat scheelt de schatkist uitgaven. Als de investeringen voor isolatie van huizen en het leggen van zonnepanelen bijvoorbeeld voorzien zijn van een aantrekkelijke financiering, geldt dat ook voor huiseigenaren en huurders. De overgang naar schone energie op de weg en in gebouwen levert daarnaast ook andere voordelen op: comfortabeler wonen, stiller verkeer en schonere lucht.

De industrie heeft weer andere zorgen dan de burgers. Ook bedrijven gaan meer betalen voor uitstoot, het aantal rechten in het ETS gaat verder omlaag. Goed voor het klimaat, maar kunnen Europese bedrijven dan nog wel concurreren op de wereldmarkt? Zij maken immers meer kosten dan – het bekende voorbeeld – Chinese producenten van vuiler staal. Hoewel de zorgen om het ‘gelijke speelveld’ te nuanceren zijn, Europese bedrijven kunnen namelijk ook profiteren van strengere uitstootnormen. In de pakketten zit ook subsidie voor bedrijven die aantoonbaar vergroenen, met zulke innovaties kunnen ze voorop lopen in de wereld.

Toch is het geen gekke gedachte de EU te beschermen tegen de import van vuilere goederenstromen. Als eerste ter wereld wil de Commissie daarom een klimaatmuur bouwen, in werking vanaf 2023. Dat betekent dat goederen uit landen met minder strenge klimaatregels een extra heffing betalen, de zogeheten carbon border adjustment mechanism, in goed Nederlands ‘koolstofgrenscorrectiemechanisme’.

Signaal aan de wereld

Niet alle goederen zullen meteen op het groene hek stuiten. De Commissie stelt voor te beginnen met bulkgoederen die veel fossiele energie slurpen, zoals staal, aluminium en kunstmest.

Door het zo aan te pakken is het in eerste instantie een overzichtelijke maatregel en zou die niet stuiten op de wereldhandelsregels. De heffing kan zo’n 10 miljard euro per jaar opleveren. Met dat geld wil de Commissie onder meer de herstelprogramma’s voor de economie na corona financieren.

De klimaatheffing aan de grens is vooral ook bedoeld als signaal aan de rest van de wereld: wil een land geen last hebben van een koolstoftarief aan de buitenzijde van de EU, volg dan Europa in de strijd tegen klimaatverandering.

Lees ook:

Eurocommissaris Timmermans loopt voor de groene troepen uit

Eurocommissaris Frans Timmermans stortte woensdag een hele stapel klimaatwetten over Europa uit. Meteen was er gemor, van alle kanten. Hoewel hij blíjft zeggen dat het gebeuren moet, vreest Timmermans dat de lidstaten en het Europees parlement gehakt maken van de plannen.