AnalyseEnergietransitie
Experts betwijfelen of vervroegd sluiten kolencentrale wel zo’n goed idee is
In de aanloop naar de verkiezingen komt GroenLinks met een stevig plan: alle kolencentrales vijf jaar eerder dicht. Maar heeft dat wel het gewenste effect?
Het klinkt als een potentiële overwinning voor het klimaat: de vier resterende kolencentrales van Nederland niet in 2030 sluiten, zoals nu het plan is, maar in 2025 al. GroenLinks pleit voor zo’n vervroegde sluiting. Partijleider Jesse Klaver stelt dat het kabinet zijn eigen klimaatdoelen niet haalt, en dat Nederland met het openhouden van de kolencentrales ‘welbewust bezig’ is ‘het klimaat te vernietigen’. Eerder riepen milieu-organisaties hier ook al toe op. Heeft het vervroegd sluiten van kolencentrales inderdaad wel de beoogde klimaateffecten?
Eerst het klimaat. Hoeveel winst boekt het eerder sluiten van de centrales precies? Onderzoeksinstituut CE Delft deed vorig jaar onderzoek naar zo’n vervroegde kolenstop vanaf 2025, in opdracht van milieuorganisatie Natuur & Milieu. Het kwam uit op een besparing van tussen de 17 en de 33 megaton CO2 over de vijf jaar, per jaar omgerekend zo’n 2 tot 4 procent van de gehele Nederlandse uitstoot.
Dat is aanzienlijk, maar hier hoort wel een kanttekening bij. De klimaatwinst is berekend door de weggevallen kolenstroom te vervangen met aardgasstroom. Gas is sinds de oorlog in Oekraïne schaars, en ook Klaver zegt dat Nederland lng zal moeten importeren, bijvoorbeeld uit het Midden-Oosten. Vloeibaar gas is schoner dan steenkool, zegt energieanalist Jilles van den Beukel van het The Hague Institute for Strategic Studies, maar een stuk minder schoon dan gas uit Groningen of de Noordzee. “Zeker bij de schaliegaswinning in de Verenigde Staten komt veel methaan vrij bij de winning ervan.” Van den Beukel schat in dat lng qua uitstoot ongeveer tussen het relatief schone aardgas en kolen inzit. Schoner dan kolen dus, maar het vervroegde sluiten zou niet zoveel klimaatwinst opleveren als GroenLinks en milieu-organisaties hopen.
Europees gereguleerd
Daarnaast is het de vraag wat de sluiting van de Nederlandse kolencentrales concreet voor het klimaat betekent, zegt hoogleraar energie-economie Machiel Mulder (Rijksuniversiteit Groningen). De toegestane uitstoot van broeikasgassen in de energiesector is namelijk Europees gereguleerd, binnen het emissiehandelssysteem (ETS). Wie broeikasgas wil uitstoten, moet uitstootrechten kopen. Dat zijn er elk jaar minder en ze worden elk jaar duurder, waardoor bedrijven gestimuleerd worden om te besparen of te verduurzamen. “Als de Nederlandse kolencentrales in 2025 sluiten en geen emissierechten kopen, zullen partijen elders in Europa die kopen, bijvoorbeeld een kolencentrale in Oost-Europa.” Dankzij dit ‘waterbed-effect’ komt de uitstoot weliswaar niet meer uit Nederland, maar evengoed in de lucht, wat voor het klimaat even slecht is.
Nederland kan kiezen zijn uitstootrechten voor de kolencentrales niet te verkopen, waardoor het inkomsten misloopt. Mulder schat dit met de huidige CO2-prijzen op zo’n 375 miljoen, maar die prijs kan door de oplopende prijzen in werkelijkheid hoger zijn. Het is de vraag of Nederland dit daadwerkelijk zou doen.
Schadeclaims
Nog een risico. Toen Nederland in 2019 aankondigde in 2030 te zullen stoppen met het verbranden van kolen, eisten energiebedrijven RWE en Uniper voor 2,4 miljard euro aan schadevergoedingen, vanwege misgelopen toekomstwinsten door nieuw overheidsbeleid. De rechtbank oordeelde dat Nederland dit niet hoeft te betalen, onder meer omdat de kolenstop zorgvuldig was uitgewerkt en ver van tevoren was aangekondigd. Als het overheidsbeleid nu ineens verandert en de centrales in 2025 moeten sluiten, kan dat opnieuw tot schadeclaims leiden, die anders kunnen uitpakken, denkt jurist en politicoloog Sanne Akerboom (Universiteit Utrecht).
Bedrijven zouden immers maar twee jaar hebben om zich voor te bereiden, en de overheid zou zich wispelturig tonen in haar beleid. Een woordvoerder van RWE doet geen uitlatingen over mogelijke schadeclaims. Maar schadeclaim of niet, het ligt voor de hand dat Nederland op zijn minst een vorm van compensatie voor de sluiting zal moeten betalen. Hoogleraar energietransitie Jan Rotmans (Erasmus Universiteit Rotterdam) schat die compensatie in de orde van grootte van honderden miljoenen. Het ministerie van economische zaken en klimaat denkt eerder aan ‘miljarden.’ Akerboom: “Dat zou frustrerend zijn, want zulke financiële middelen kun je ook gebruiken voor duurzame energie.”
VVD: Voorstel is compleet onverantwoord
VVD-Kamerlid Silvio Erkens noemt het GroenLinks-voorstel om de kolencentrales per 2025 te sluiten “compleet onverantwoord”. Volgens Erkens zou het sluiten van de centrales de energiecrisis en daarmee ook de energiearmoede vergroten.
De VVD’er vreest bovendien dat het klimaat er per saldo niets mee opschiet als Nederland eerder stopt met kolenstroom. Stroom die Nederland meer nodig heeft dan het zelf opwekt, moet dan uit het buitenland komen. Volgens Erkens kan dit ertoe leiden dat de Duitse bruinkoolcentrales harder gaan draaien. Bruinkool is nog slechter voor het klimaat dan de kolen die Nederlandse centrales verstoken. Erkens gebruikt het pleidooi van GroenLinks ook om een VVD-wens nog eens in de spotlights te zetten. Volgens hem kunnen de kolencentrales in 2030 immers wel dicht, omdat er in de jaren daarna nieuwe kerncentrales moeten verrijzen.
Het plan van Klaver vindt uiteraard steun bij de PvdA, waarmee GroenLinks intensief samenwerkt. Volgens PvdA-Kamerlid Joris Thijssen moeten de kolencentrales zo snel mogelijk dicht. De PvdA pleit voor een ‘werkgarantiefonds’ voor de werknemers. Via dat fonds zouden zij aan de slag moeten in een ‘groene’ baan, met behoud van inkomen.
Niels Markus
Lees ook:
GroenLinks wil dat kolencentrales al in 2025 sluiten. ‘Er is elke keer wel wat’
GroenLinks wil dat de kolencentrales vijf jaar eerder sluiten. Partijleider Jesse Klaver verwijt de VVD in aanloop naar het klimaatdebat van woensdag ‘klimaatvandalisme’.
