'EU-landen zullen beseffen dat ze geen vrij spel meer hebben'

"Het is ontluisterend vast te stellen dat dit grootschalig consumentenbedrog zo lang heeft kunnen doorgaan", zegt Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy (D66), rapporteur en één van de twee auteurs van het voorlopige eindrapport van de onderzoekscommissie 'dieselgate' dat gisteren verscheen. "Onnodige vertraging in de besluitvorming, wanbeleid en het negeren van wettelijke verplichtingen hebben deze situatie mogelijk gemaakt."

Als zowel de EU-lidstaten als de Europese Commissie gewoon hun werk hadden gedaan, was Volkswagen veel eerder betrapt op gesjoemel met autosoftware en was de fraude niet in de Verenigde Staten, maar gewoon in Europa ontdekt - of zelfs helemaal niet mogelijk geweest, stelt Gerbrandy.

Jullie komen met een zeer stevig rapport, maar de kritische Trouw-lezer zal zich afvragen of het niet gewoon ergens in een la zal verdwijnen. Wat is uw antwoord op dat cynisme?
"Je ziet al veranderingen", zegt Gerbrandy. "De zaak heeft bij Volkswagen tot reflectie geleid en de boel bij de Europese Commissie onder druk gezet. Die heeft wel degelijk in de gaten dat er uit een ander vaatje getapt moet worden. Ook lidstaten zullen zich realiseren dat ze geen vrij spel meer hebben in die technische comités."

Jullie doen de Europese Commissie bepaalde aanbevelingen, maar wat gebeurt er als ze die niet opvolgen?
"Het zijn inderdaad politieke aanbevelingen, zonder dat we die kunnen afdwingen. Maar we zien al veranderingen bij de huidige Eurocommissaris Bienkowska (industrie, red.). Die begon heel stroef, maar dat is echt geheel omgeslagen naar een actieve houding."

Tekst loopt door onder foto.

In Nederland zou zo'n parlementair onderzoeksrapport meteen leiden tot het vertrek van een minister, waarom heeft jullie verslag geen personele gevolgen?
"Wij kunnen alleen de hele Europese Commissie wegsturen. Bienkowska's voorganger Antonio Tajani (intussen kandidaat-voorzitter van het Europees Parlement, red.) zit niet meer op die plek. Niemand schiet er iets mee op om nu de hele commissie te laten aftreden, zeker niet gezien de actievere rol die Bienkowska nu speelt. Op aandringen van de christen-democraten in het Europees Parlement is de naam van Tajani niet genoemd in het rapport. Ik wilde dat wel, want we hebben die jarenlange strijd blootgelegd tussen Tajani en zijn toenmalige collega-Eurocommissaris Potocnik (milieu, red.)."

Jullie zijn streng voor de lidstaten en de Europese Commissie, maar niet voor het Europees Parlement. Hebben jullie zelf dan helemaal geen fouten gemaakt?
"In ieder geval één, een collectieve fout eigenlijk. En dat was om destijds niet de strenge wetgeving voor sjoemelsoftware in vrachtwagens te kopiëren naar personenwagens. Na een sjoemelsoftware-schandaal in 1998 kwam er een meldingsplicht voor fabrikanten van vrachtwagens. Die moesten aangeven dat ze gebruik wilden maken van de uitzonderingen die het gebruik van sjoemelsoftware toestaan. Voor personenauto's kwam die meldingsplicht er niet."

Is de uitkomst van jullie onderzoek ook door te trekken naar andere sectoren dan de auto-industrie?
"Uit deze affaire blijkt helaas dat we het niet aan de lidstaten kunnen overlaten om EU-wetgeving toe te passen. Ik ben dus voor een grotere inspectierol voor de Europese Commissie. Hetzelfde fenomeen dreigt zich ook voor te doen bij bijvoorbeeld de afvalindustrie. Bovendien zie je bij sommige consumentenproducten zoals koelkasten en televisies ook dat de gegevens over het elektriciteitsverbruik niet kloppen. In die gevallen moeten lidstaten weten dat er, behalve hun eigen inspecties, ook een Europese inspecteur is die over hun schouder meekijkt."