Enquêtecommissie kiest volledig partij voor de Groningers

Voor de enquêtecommissie aardgaswinning Groningen, die onderzoek deed naar zeventig jaar gaswinning in Nederland, is het zo klaar als een klontje. In haar 1959 pagina’s dikke rapport, vrijdag gepresenteerd in Zeerijp, in het hart van het bevingsgebied, kiest ze volledig, maar dan ook volledig, partij voor de Groningers. Het negeren van hun belangen heeft geleid tot een rampzalige situatie, een ramp in slow motion. De schuld aan hen moet worden ingelost.

Hoe, dat beschrijft de commissie in een lange eisenlijst: het Groningenveld moet dicht; de afhandeling van schades moet milder, makkelijker en menselijker; meervoudige schades moeten met voorrang worden opgelost. Gedupeerde burgers moeten laagdrempelige zorg kunnen krijgen en buurten met de meeste onveilige huizen moeten het eerste worden hersteld. Het leed van Groningers moet erkend worden en Groningen moet langdurige financiële hulp krijgen. Shell en Exxon, moederbedrijven van gaswinner Nam, moeten meer betalen aan het herstel van huizen en afzien van claims voor gederfde inkomsten omdat de gaswinning vervroegd ophoudt.

Baten voor de staat, schade voor de burgers

‘Er zijn twee werelden die in de zeventig jaar van de gaswinning, die Nederland aanvankelijk veel heil bracht, steeds verder uiteen zijn gaan lopen’, stelt de commissie. Die van de beleidsmakers, commerciële bedrijven en toezichthouders enerzijds, en die van de bewoners van Groningen met hun zorgen over aardbevingen, schades en gezondheidseffecten anderzijds. Die eerste wereld had nauwelijks benul van en begrip voor de tweede.

De baten waren vooral voor de staat (363 miljard euro) en voor Shell en Exxon (66 miljard), de Groningers ondervonden vooral de nadelen. Geld was belangrijker dan de veiligheid van de Groningers. “De mate waarin de Staat zich door geld heeft laten leiden, heeft de commissie verbaasd. De staat is ernstig tekortgeschoten.”

Jarenlang speelden de veiligheid en gezondheid van bewoners niet of nauwelijks een rol bij besluiten over de gaswinning, stelt de commissie. Ook niet na 1993 toen er een verband bleek tussen de gaswinning en aardbevingen, ook niet na de beving bij Huizinge in 2012. In 2013 ging de gaswinning zelfs omhoog. “Een grove schending van de belangen van de Groningers”, vindt de commissie.

De Nam was veel te wantrouwend tegenover de Groningers

Na de beving in Huizinge kwamen er duizenden schademeldingen. De Nam, die die schades aanvankelijk afhandelde, was veel te wantrouwend tegenover de Groningers. “Er was structurele terughoudendheid in de erkenning en uitkering van schades.” Ook later verliepen de processen ‘vaak tergend traag’ en leidden ze voor Groningers tot een ‘langdurige en onbegrijpelijke papierwinkel’.

Het ‘gasgebouw’ (de Staat, de Nam, Shell, Exxon, Gasunie, gashandelaar GasTerra) stuurde vooral op veel gaswinning en op geld. Het gasgebouw was ondoorzichtig, veel afspraken waren geheim. Mede daardoor hadden de Tweede Kamer en zelfs ministers weinig zicht op de gaswinning. Zij werden bovendien geregeld onjuist en onvolledig geïnformeerd.

Vaak gebruikten de partijen in het gasgebouw de leveringszekerheid als argument voor een hoge gaswinning. Ten onrechte, oordeelt de commissie. Na 2018 bleek Nederland wel degelijk met (veel) minder gas af te kunnen. ‘Zeer kwalijk’, vindt de commissie dat het ministerie van economische zaken pas in 2018 onderzocht of er alternatieven voor het Groningenveld waren om aan die leveringszekerheid te voldoen.

Shell en Exxon stuurden aan op een zo hoog mogelijke gaswinning

“Partijen in het gasgebouw hebben samen in hun collectieve verantwoordelijkheid voor de verantwoorde gaswinning gefaald en hun zorgplicht verzaakt.”

Shell en Exxon stuurden aan op een zo hoog mogelijke gaswinning. Dat veranderde pas in 2017 toen na een rechterlijke uitspraak duidelijk werd dat de kans bestond dat medewerkers van de Nam strafrechtelijk vervolgd zouden kunnen worden voor schades die door de gaswinning werden veroorzaakt. Toen gingen Shell en Exxon anders tegen de gaswinning aankijken.

Een gamechanger, aldus de commissie. Ze concludeert dat de ‘Olies’ met hun opstelling uiteindelijk in hun eigen vingers hebben gesneden: de gaskraan gaat dicht terwijl er nog gas in de bodem zit dat gewonnen had kunnen worden. ‘Stuitend’, vindt de commissie dat Shell en Exxon een claim neerlegden bij de staat in 2019 voor het niet gewonnen gas.

Onmin vertraagde de versterking van gebouwen

De commissie stelt verder dat er geen afspraken gemaakt waren over het beëindigen van de gaswinning. Daardoor kwam er onmin tussen Shell en Exxon en de Staat over de verdeling van de kosten en de opbrengsten. Die onmin leidde bij de versterking van gebouwen in Groningen weer tot extra vertraging. En dat proces verliep en verloopt toch al stroef. Dat er steeds nieuwe regelingen bijkwamen voor het herstel (vaak met de beste bedoelingen), maakte het er voor gedupeerden alleen maar ingewikkelder op.

Het is de commissie opgevallen dat veel mensen uit het gasgebouw tijdens de verhoren in de zomer en herfst hun excuses hebben aangeboden en hebben gezegd dat ze zaken, met de wijsheid van achteraf, verkeerd hebben beoordeeld. Onder hen ook premier Rutte. “De commissie is van mening dat excuses alleen van waarde zijn als deze vervolgens tot beterschap leiden.”

Het rapport in cijfers

• Er zijn 1615 aardbevingen geweest in Groningen
• Er waren 267.466 schademeldingen (tot 31-12-2022)
• Ongeveer 250.000 schademeldingen werden afgehandeld
• 11.880 adressen zijn nog niet veilig
• Van 7289 adressen is nog niet duidelijk of ze veilig zijn
• 27.000 huizen moeten preventief beschermd. Daarvan is 30 procent gerealiseerd
• De commissie bekeek: 631.500 digitale documenten, 10 meter fysieke documenten
• De commissie deed 69 openbare verhoren, 126 besloten voorgesprekken
• Het rapport telt 1959 pagina’s

Lees ook:

Enquêtecommissie komt vrijdag met snoeihard eindrapport, maar Groningen wil vooral vooruitkijken

Aan nog een vernietigend rapport over misstanden rond de aardgaswinning hebben de Groningers niet veel. Ze willen eindelijk gerechtigheid.